1 - ((ظهار)) که در دو آیه از قرآن مجید (آیه مورد بحث و آیه 4 سوره احزاب) به آن اشاره شده، از کارهای زشت عصر جاهلیت بود که مرد هنگامی که از همسرش ناراحت می شد برای اینکه او را در مضیقه و فشار قرار دهد می گفت: انت علی کظهرامی (تو نسبت به من همچون مادرم هستی)**(ظهر) در عبارت فوق چنانکه بعضی از مفسران گفته اند به معنی پشت نیست، بلکه کنایه از رابطه ای است که از ناحیه زوجیت حاصل می شود، بنابراین معنی جمله چنین می شود: (همسری با تو همچون همسری مادرم می باشد) (به لسان العرب ماده (ظهر) و تفسیر کبیر فخر رازی مراجعه شود).*** و به
@@تفسیر نمونه جلد 23 صفحه 417@@@
دنبال آن معتقد بودند که آن زن برای همیشه بر همسرش حرام می شود، و حتی نمی تواند همسر دیگری انتخاب کند! و همچنان بلاتکلیف می ماند، اسلام این موضوع را - چنانکه دیدیم - محکوم می کند و دستور کفاره را درباره آن صادر نموده است.
بنابراین هرگاه کسی نسبت به همسرش ظهار کند، همسرش می تواند با مراجعه به حاکم شرع او را موظف سازد که یا رسما از طریق طلاق از او جدا شود و یا به زندگی زناشوئی بازگردد، اما پیش از بازگشت باید کفاره ای را که در آیات فوق خواندیم بدهد، یعنی در صورت توانائی یک برده را آزاد کند، و اگر نتوانست دو ماه پی درپی روزه بگیرد، و اگر آن هم مقدور نبود، شصت مسکین را اطعام کند، یعنی این کفاره جنبه تخییری ندارد بلکه جنبه ترتیبی دارد.
2 - ظهار از گناهان کبیره است، و لحن آیات فوق شاهد گویای این مطلب می باشد، و اینکه بعضی آنرا از صغائر شمرده و مورد عفو می دادند نظر نادرستی است.
3 - هرگاه کسی قادر به ادای کفاره در هیچ مرحله نباشد، آیا می تواند تنها به توبه و استغفار قناعت کند و به زندگی زناشوئی بازگردد؟ در میان فقهاء اختلاف نظر است، جمعی به اتکاء حدیثی که از امام صادق (علیه السلام) نقل شده**وسائل الشیعه جلد 15 صفحه 554 (حدیث یک از باب 6).*** معتقدند در کفارات دیگر، توبه و استغفار به هنگام عدم قدرت کافی است، ولی در کفاره ظهار کفایت نمی کند، و باید از طریق طلاق میان آن دو، جدائی افکند.
در حالی که جمعی دیگر معتقدند در اینجا نیز استغفار و توبه، جانشین کفاره می شود و دلیل آنها روایت دیگری است که از امام صادق (علیه السلام) در این زمینه نقل شده است.**همان مدرک صفحه 555 حدیث 4.***
@@تفسیر نمونه جلد 23 صفحه 418@@@
بعضی نیز معتقدند در صورت امکان هیجده روز روزه بگیرد کافی است.**(کنز العرفان) جلد 2 صفحه 292.***
جمع میان روایات نیز بعید نیست به این ترتیب که در صورت عدم توانائی به هر شکل و صورت، می تواند استغفار کرده به زندگی زناشوئی بازگردد، هر چند مستحب است که در چنین صورتی از همسرش جدا گردد (زیرا اینگونه جمع، با توجه به معتبر بودن سند هر دو حدیث، جمعی است شناخته شده و در فقه نظائر فراوانی دارد).
4 - بسیاری از فقهاء معتقدند اگر چند بار ظهار کند (یعنی جمله مزبور را با قصد جدی تکرار نماید) باید چند کفاره بدهد هر چند در مجلس واحدی صورت گیرد مگر اینکه منظور او از تکرار تاءکید باشد، نه ظهار جدید.
5 - هرگاه قبل از دادن کفاره با همسرش آمیزش جنسی کند باید دو کفاره بدهد، کفاره ای برای ظهار، کفاره ای برای آمیزش جنسی قبل از دادن کفاره ظهار، و این حکم در میان فقهاء مورد اتفاق است، البته آیات فوق از این مساءله ساکت است ولی در روایات اهلبیت (علیهم السلام) به آن اشاره شده است.**(وسائل الشیعه) جلد 15 صفحه 526 (حدیث 1 و 3 و 4 و 5 و 6).***
6 - برخورد قاطع اسلام با مساءله ظهار بیانگر این واقعیت است که اسلام هرگز اجازه نمی دهد حقوق زن به وسیله مردان خودکامه با استفاده از رسوم و عادات ظالمانه مورد تجاوز قرار گیرد بلکه هر سنت غلط و خرافی را در این زمینه هر قدر در میان مردم محکم باشد در هم می شکند.
7 - آزادی یک برده که نخستین کفاره ظهار است علاوه بر این که تناسب جالبی با مساءله مبارزه با بردگی زن در چنگال مردان خودکامه دارد نشان می دهد که اسلام می خواهد از تمام طرق ممکن به بردگی بردگان پایان دهد،
@@تفسیر نمونه جلد 23 صفحه 419@@@
لذا نه تنها در کفاره ((ظهار)) که در کفاره قتل خطا و همچنین در کفاره ((روزه ماه رمضان)) (کسی که عمدا روزه خورده باشد) و همچنین کفاره ((مخالفت با سوگند)) یا ((شکستن نذر)) این امر وارد شده است که این خود وسیله مؤ ثری است برای تحقق بخشیدن به برنامه آزادی نهائی بردگان.
@@تفسیر نمونه جلد 23 صفحه 420@@@