تربیت
Tarbiat.Org

تفسیر نمونه، جلد23
آیت الله مکارم شیرازی با همکاری جمعی از فضلاء و دانشمندان‏‏‏‏‏

زارع خداوند است یا شما؟!

تاکنون چهار دلیل از دلائل هفتگانه ای را که در این سوره برای معاد ذکر شده خوانده ایم.

آیات مورد بحث و آیات آینده به سه دلیل دیگر که هر کدام نمونه ای از قدرت بی پایان خدا در زندگی انسان است اشاره می کند که یکی مربوط به آفرینش دانه های غذائی و دیگری آب و سومی آتش است، زیرا سه

@@تفسیر نمونه جلد 23 صفحه 249@@@

رکن اساسی زندگی انسان را اینها تشکیل می دهد، دانه های گیاهی مهمترین ماده غذائی انسان محسوب می شود، و آب مهمترین مشروب، و آتش مهمترین وسیله برای اصلاح مواد غذائی و سایر امور زندگی است.

نخست می فرماید: ((آیا هیچ درباره آنچه کشت می کنید اندیشیده اید؟! (افراءیتم ما تحرثون).

((آیا شما آنرا می رویانید یا ما می رویانیم))؟ (اءاءنتم تزرعونه ام نحن الزارعون).

جالب اینکه در آیه اول تعبیر به ((تحرثون)) از ماده ((حرث)) (بر وزن درس) می کند که به معنی کشت کردن (افشاندن دانه و آماده ساختن آن برای نمو است) و در آیه دوم تعبیر به ((تزرعونه)) از ماده ((زراعت)) می کند که به معنی رویانیدن است.

بدیهی است کار انسان تنها کشت است، اما رویانیدن تنها کار خدا است، و لذا در حدیثی از پیغمبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله) نقل شده که فرمود: لا یقولن احدکم زرعت و لیقل حرثت (فان الزارع هو الله): ((هیچیک از شما نگوید: من زراعت کردم، بلکه گوید کشت کردم)) (زیرا زارع حقیقی خدا است).**قسمت اول حدیث در تفسیر (مجمع البیان) ذیل آیات مورد بحث آمده، و قسمت دوم در (روح البیان) اضافه بر آن نقل شده.***

شرح این دلیل چنین است که انسان کاری را که در مورد زراعت می کند بی شباهت به کار او در مورد تولد فرزند نیست، دانه ای را می افشاند و کنار می رود، این خداوند است که در درون دانه یک سلول زنده بسیار کوچک آفریده که وقتی در محیط مساعد قرار گرفت در آغاز از مواد غذائی آماده در خود دانه استفاده می کند، جوانه می زند، و ریشه می دواند، سپس با سرعت عجیبی

@@تفسیر نمونه جلد 23 صفحه 250@@@

از مواد غذائی زمین کمک می گیرد، و دستگاه های عظیم و لابراتوارهای موجود در درون گیاه به کار می افتد و غوغائی برپا می کند ساقه و شاخه و خوشه را می سازد و گاه از یک تخم صدها یا هزاران تخم برمی خیزد.**گرچه معمولا در دانه گندم تکثیر تا صدها دانه کمتر دیده شده، ولی همانگونه که در جلد دوم این تفسیر گفتیم طبق گواهی صریح مطبوعات در یکی از شهرستانهای جنوب ایران در بعضی از مزارع بوته های گندمی بسیار بلند و پرخوشه دیده شد که گاه در یک بوته حدود چهار هزار دانه گندم وجود داشت!***

دانشمندان می گویند: تشکیلاتی که در ساختمان یک گیاه به کار رفته از تشکیلات موجود در یک شهر عظیم صنعتی با کارخانه های متعددش شگفت انگیزتر و به مراتب پیچیده تر است.

آیا کسی که چنین قدرتی دارد از احیای مجدد مردگان عاجز است.

در آیه بعد برای تاءکید روی این مساءله که انسان هیچ نقشی در مساءله نمو و رشد گیاهان جز افشاندن دانه ندارد می افزاید اگر ما بخواهیم این زراعت را تبدیل به یک مشت کاه درهم کوبیده شده می کنیم به گونه ای که تعجب کنید))! (لو نشاء لجعلناه حطاما فظلتم تفکهون).

آری می توانیم تندباد سمومی بفرستیم که آنرا قبل از بستن دانه ها خشک کرده درهم بشکند، یا آفتی برای آن مسلط کنیم که محصول را از بین ببرد، و نیز می توانیم سیل ملخها را بر آن بفرستیم، و یا گوشه ای از یک صاعقه بزرگ را بر آن مسلط سازیم، به گونه ای که چیزی جز یک مشت کاه خشکیده از آن باقی نماند، و شما از مشاهده منظره آن در حیرت و ندامت فروروید.

آیا اگر زارع حقیقی شما بودید این امور امکان داشت؟ پس بدانید همه این برکات از جای دیگر است.

@@تفسیر نمونه جلد 23 صفحه 251@@@

((حطام)) از ماده ((حطم)) (بر وزن حتم) در اصل به معنی شکستن چیزی است، و غالبا به شکستن اشیاء خشک مانند استخوان پوسیده، و یا ساقه های خشک گیاهان اطلاق می شود و در اینجا منظور کاه است.

این احتمال نیز داده شده است که منظور از حطام در اینجا پوسیدن تخمها در زیر زمین و عدم رویش آنها باشد.**تفسیر (ابوالفتوح رازی) ذیل آیات مورد بحث.***

((تفکهون)) از ماده ((فاکهة)) به معنی میوه است، سپس ((فکاهت)) به مزاح و شوخی و گفتن لطیفه ها که میوه جلسات انس است اطلاق شده، ولی این ماده گاهی به معنی تعجب و حیرت نیز آمده، و آیه مورد بحث از این قبیل است.

این احتمال نیز وجود دارد همانگونه که انسان به هنگام ((خشم)) گاهی می خندد که نام آنرا خنده خشم می گذارند در هنگام مصائب سخت و سنگین نیز به شوخی می پردازد بنابراین منظور شوخی به خاطر مصیبت است.

آری تعجب می کنید و به حیرت فرومی روید و می گوئید: ((به راستی که ما زیان کردیم و سرمایه ز کف دادیم، و چیزی به دست نیاوردیم)) (انا لمغرمون).**این جمله محذوفی دارد، و در تقدیر چنین است (و تقولون انا لمغرمون).*****(مغرمون) از ماده (غرامت) به معنی زیان کردن، و از دست دادن وقت و سرمایه است.***

((بلکه ما به کلی محروم و بیچاره هستیم)) (بل نحن محرومون).

آیا اگر زارع حقیقی شما بودید چنین سرنوشتی امکانپذیر بود؟ اینها

@@تفسیر نمونه جلد 23 صفحه 252@@@

نشان می دهد که اینهمه آوازه ها از او است، و هم او است که از یک دانه ناچیز، گیاهان پرطراوت و گاه صدها یا هزاران دانه تولید می کند، گیاهانی که دانه هایش خوراک انسانها، و شاخ و برگش غذای حیوانات، و گاه ریشه ها و سایر اجزایش درمان انواع دردهاست.

@@تفسیر نمونه جلد 23 صفحه 253@@@