سوره مؤمن نخستین سوره از ((حوامیم )) است (حوامیم هفت سوره از قرآن است که با ((حم )) شروع می شود و پشت سر هم قرار گرفته و همه از سوره های مکی است ).
طبیعت این سوره همانند سایر سوره های مکی بحث از مسائل مختلف اعتقادی و مبانی و اصول دین است، چرا که نیاز مسلمانان در آن دوران بیش از همه تقویت پایه های عقیدتی بود.
محتوای این سوره مجموعه ای است از ((قهر )) و ((لطف ))، ((انذار )) و ((بشارت )) مبارزه منطقی قاطع و کوبنده با جباران و مستکبران، و لطف و مرحمت به مومنان حق طلب و حق جو.
ویژگی این سوره فرازی است از داستان موسی (علیه السلام ) و فرعون مربوط به ((مؤمن آل فرعون )) که تنها در همین سوره مطرح شده و در جای دیگر قرآن نیست، داستان همان مرد با ایمان و بسیار هوشیار و مدبری که در زمره شخصیتهای فرعونی بود، ولی در باطن به موسی (علیه السلام ) ایمان آورده، و سنگر مطمئنی برای دفاع از موسی (علیه السلام ) و آئینش بود و بطوری که خواهیم دید در آن لحظاتی که موسی (علیه السلام ) در خطر مرگ قرار گرفت او با روشی بسیار زیرکانه و ظریف به یاری او شتافت و او را از مرگ نجات داد!.
نامگذاری این سوره به سوره ((مؤمن )) نیز به خاطر همین است که شرح مجاهدتهای او، بیش از ((20 آیه )) از این سوره، یعنی حدود یک چهارم از مجموع آیات این سوره را فرا گرفته است.
@@تفسیر نمونه، جلد: 20، صفحه: 4@@@
به نظر می رسد بیان حال مؤمن آل فرعون در این سوره یک برنامه آموزشی حساب شده برای گروهی از مسلمانان مکه بوده است که در عین ایمان آوردن به پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) روابط دوستانه خود را ظاهرا با دشمنان سرسخت و لجوج حفظ می کردند تا سنگری باشند برای روز خطر، و می گویند ابوطالب عموی پیامبر در همین زمره بود، چنانکه در روایات اسلامی همین معنی از امیر مؤمنان علی (علیه السلام ) روایت شده است.**الغدیر جلد 8 صفحه 388.***
به هر حال محتوای این سوره را می توان در شش بخش خلاصه کرد:
بخش اول که آغاز سوره را تشکیل می دهد توجهی است به خداوند و قسمتی از اسماء حسنای او، مخصوصا آنچه خوف و رجاء را در دلها برمی انگیزد مانند غافر الذنب و شدید العقاب.
بخش دوم تهدیدهائی است نسبت به کافران جبار پیرامون عذابهای این جهان همانند آنچه اقوام سرکش پیشین به آن گرفتار شدند، و عذابهای قیامت با ذکر خصوصیات و جزئیات آن.
بخش سوم پس از مطرح کردن داستان موسی (علیه السلام ) و فرعون سخن را به مؤمن آل فرعون سوق می دهد و بخش وسیعی از سوره را به شرح گفتگوهای این مرد هوشمند شجاع با فرعونیان اختصاص می دهد.
بخش چهارم باز مطلب را به صحنه هائی از قیامت می کشاند تا دلهای خفتگان را بیدار کند.
در بخش پنجم مسأله توحید و شرک را که مهمترین مسأله زندگی انسان است به میان آورده، و قسمتی از نشانه های توحید و دلائل بطلان شرک را مطرح می کند.
در بخش ششم که آخرین بخش این سوره است ضمن دعوت پیامبر به صبر
@@تفسیر نمونه، جلد: 20، صفحه: 5@@@
و شکیبائی خلاصه ای از آنچه در بخشهای دیگر این سوره گذشت از مسائل مربوط به مبدء و معاد و عبرت گرفتن از سرنوشت پیشینیان و تهدید مشرکان لجوج و ذکر گوشه ای از نعمتهای الهی را بیان داشته و سوره را پایان می دهد.
گفتیم نامگذاری سوره به مؤمن بخاطر بخشی است که درباره مؤمن آل فرعون بیان می کند، همانطور که نامگذاری آن به غافر بخاطر آغاز سومین آیه آن است.