پنجمین پیامبری که در این سوره، و در این سلسله آیات نامش به میان آمده و فشرده ای از تاریخ او به عنوان یک درس آموزنده بازگو شده، لوط است، که طبق
@@تفسیر نمونه جلد 19 صفحه 148@@@
صریح قرآن همزمان و معاصر با ابراهیم (علیه السلام ) بوده است، و از پیامبران بزرگ خدا است (عنکبوت آیه 26 و سوره هود 74) .
نام لوط (علیه السلام ) در قرآن در آیات زیادی آمده است، و کرارا درباره او و قومش بحث شده، و مخصوصا سرنوشت دردناک این قوم منحرف به روشنترین صورتی تبیین گشته است (سوره شعراء آیات 167 تا 173 و سوره هود 70 تا 83، و سوره نمل از آیه 54 تا آیه 58 و غیر آن ) .
نخست می گوید: لوط از رسولان ما بود (و ان لوطا لمن المرسلین ) .
و بعد از بیان این اجمال طبق روش اجمال و تفصیل که قرآن دارد به شرح قسمتی از ماجرای او پرداخته، می گوید: به خاطر بیاور زمانی را که لوط و خاندانش را همگی نجات دادیم (اذ نجیناه و اهله اجمعین ) .
جز همسرش پیرزنی که در میان بازماندگان باقی ماند (الا عجوزا فی الغابرین ) . ** غابر چنان که قبلا هم گفته ایم از ماده غبور بر وزن عبور به معنی باقی مانده چیزی است، و هر گاه جمعیتی از نقطه ای حرکت کند و کسی جا بماند به او غابر میگویند، و نیز به همین جهت باقی مانده خاک را غبار می نامند و باقی مانده شیر در پستان را غبره(بر وزن لقمه) گفته اند. ***
سپس بقیه را در هم کوبیدیم و نابود کردیم (ثم دمرنا الاخرین ) .
جمله های کوتاه فوق اشاراتی به تاریخ پر ماجرای این قوم است که شرح آن در سوره های هود و شعراء و عنکبوت گذشت .
لوط همچون سایر انبیاء نخست دعوت خود را از توحید شروع کرد،
@@تفسیر نمونه جلد 19 صفحه 149@@@
سپس به مبارزه شدید با مفاسد محیط پرداخت، مخصوصا همان انحراف معروف اخلاقی و همجنس گرائی آنها که رسوائی آن در تمام تواریخ منعکس است .
این پیامبر بزرگ مرارتها کشید، و خون جگرها خورد، و آنچه در توان داشت برای اصلاح این قوم منحرف و زشت سیرت و زشت صورت و جلوگیری آنان از اعمال ننگینشان به کار بست، اما نتیجه ای نگرفت، و اگر افراد اندکی به او ایمان آوردند به زودی خود را از آن محیط آلوده نجات بخشیدند .
سرانجام لوط از آنها نومید شد و در مقام دعا بر آمد، و از خداوند تقاضای نجات خود و خاندانش را کرد خداوند دعای او را اجابت کرد و آن گروه اندک را همگی نجات داد جز همسرش همان پیرزنی که نه تنها از تعلیمات او پیروی نمی کرد بلکه گاه به دشمنان او نیز کمک می نمود .
خداوند سخت ترین مجازات را برای این قوم قائل شد، نخست شهرهای آنها را زیر و رو کرد، و بعد بارانی از سنگریزه متراکم بر آنها فرو بارید، به گونه ای که همگی نابود شدند حتی اجسادشان محو شد!
و از آنجا که همه اینها مقدمه ای است برای بیدار کردن غافلان مغرور در پایان این سخن اضافه می کند: شما پیوسته صبحگاهان از کنار ویرانه های شهرهای آنها می گذرید (و انکم لتمرون علیهم مصبحین ) .
و شبانگاه نیز از آنجا عبور می کنید آیا نمی اندیشید؟! (و باللیل افلا تعقلون ) .
این تعبیر به خاطر آن است که شهرهای قوم لوط در مسیر کاروانهای مردم حجاز به سوی شام قرار داشت، و اینها در سفرهای روزانه و شبانه خود از کنار آن عبور می کردند، اگر گوش جانی داشتند فریاد دلخراش و جانکاه این قوم گنهکار
@@تفسیر نمونه جلد 19 صفحه 150@@@
بلا دیده را می شنیدند، چرا که ویرانه های شهرهای آنها با زبان بی زبانی به همه عابران درس می دهد، و از گرفتار شدن در چنگال حوادث مشابهی بر حذر می دارد .
آری درس عبرت بسیار است اما عبرت گیرندگان کمند ما اکثر العبر و اقل الاعتبار . ** نهج البلاغه کلمات قصار کلمه 297 . ***
نظیر همین معنی در آیه 76 سوره حجر بعد از بیان داستان قوم لوط آمده است، و انها لبسبیل مقیم : این آثار بر سر راه کاروانیان و عابران همواره برقرار است .
در روایتی از امام صادق (علیه السلام ) این جمله طور دیگری تفسیر شده است هنگامی که یکی از اصحاب از تفسیر آیات و انکم لتمرون علیهم مصبحین و باللیل افلا تعقلون سؤال کرد، فرمود: تمرون علیهم فی القرآن اذا قرأ تم فی القرآن فاقرئوا ما قص الله علیکم من خبرهم : شما در قرآن به هنگامی که تلاوت آیات قرآن می کنید از کنار آنها می گذرید، قرآن اخباری را که خداوند بیان کرده برای شما بازگو می کند . ** روضه کافی بنابر نقل نور الثقلین جلد 4 صفحه 432 . ***
این تفسیر ممکن است اشاره به معنی دوم آیه و بطون آن باشد، و در هر حال جمع میان دو تفسیر نیز بی مانع است، چرا که هم آثار قوم لوط در خارج در برابر چشمان آنها قرار داشت، و هم اخبار آن در قرآن مجید .
@@تفسیر نمونه جلد 19 صفحه 151@@@