به دنبال بحثهائی که پیرامون احترام مقام پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) و ترک هر گونه ایذاء نسبت به آن حضرت در آیات گذشته آمد، در اینجا روی سخن را به مؤمنان کرده می گوید: ((ای کسانی که ایمان آورده اید مانند کسانی نباشید که ((موسی )) را اذیت و آزار کردند، اما خدا او را از همه نسبتهای ناروا مبرا و پاک نمود،
@@تفسیر نمونه جلد 17 صفحه 444@@@
و او در پیشگاه خدا آبرومند و بزرگ منزلت بود)) (یا ایها الذین آمنوا لاتکونوا کالذین آذوا موسی فبراءه الله مما قالوا و کان عند الله وجیها).
انتخاب موسی از میان تمام پیامبرانی که مورد ایذاء قرار گرفتند بخاطر آن است که موذیان بنی اسرائیل بیش از هر پیامبری او را آزار دادند، بعلاوه آزارهائی بود که بعضا شباهت به ایذاء منافقان نسبت به پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) اسلام داشت .
در اینکه منظور از ایذاء موسی (علیه السلام ) در اینجا چیست ؟ و چرا قرآن آن را به صورت سربسته بیان کرده ؟ در میان مفسران گفتگو است، و احتمالات گوناگونی در تفسیر آیه داده اند از جمله :
1 - طبق روایتی موسی (علیه السلام ) و هارون (علیه السلام ) بر فراز کوه رفتند و هارون بدرود حیات گفت، شایعه پراکنان بنی اسرائیل مرگ او را به موسی (علیه السلام ) نسبت دادند، خداوند حقیقت امر را روشن ساخت و مشت شایعه سازان را باز کرد.
2 - چنانکه مشروحا در ذیل آیات اخیر سوره ((قصص )) آوردیم ((قارون )) حیله گر برای اینکه تسلیم قانون زکات نشود، و حقوق مستمندان را نپردازد، توطئه ای چید که زن بدکاره ای در میان جمعیت برخیزد و موسی (علیه السلام ) را متهم به روابط نامشروع با خود کند که به لطف الهی نه تنها این توطئه مؤثر نیفتاد بلکه همان زن به پاکی موسی (علیه السلام ) و توطئه قارون گواهی داد.
3 - گروهی از دشمنان موسی (علیه السلام ) او را متهم به سحر و جنون و دروغ بستن بر خدا کردند، اما خداوند به وسیله معجزات با هرات او را از این نسبتهای ناروا مبرا ساخت .
4 - جمعی از جهال بنی اسرائیل او را متهم به داشتن پاره ای از عیوب جسمانی مانند برص و غیر آن کردند، زیرا او به هنگامی که می خواست غسل کند و خود را شستشو دهد هرگز در برابر دیگری برهنه نمی شد، اما روزی
@@تفسیر نمونه جلد 17 صفحه 445@@@
هنگامی که می خواست در گوشه ای دور از جمعیت غسل کند لباس خود را بر قطعه سنگی گذاشت اما سنگ به حرکت درآمد و لباس موسی را با خود برد، و بنی اسرائیل بدن او را دیدند که هیچ عیب و نقصی نداشت !
5 - بهانه جوئیهای بنی اسرائیل یکی دیگر از عوامل آزار موسی (علیه السلام ) بود گاه تقاضا می کردند خدا را به آنها نشان دهد، گاه می گفتند غذای یکنواخت (من و سلوی ) برای ما مناسب نیست، و گاه می گفتند ما حاضر نیستیم وارد بیت المقدس شویم و با ((عمالقه )) بجنگیم، تو و پروردگارت بروید و آنجا را فتح کنید تا ما وارد شویم ؟
اما آنچه نزدیکتر به معنی آیه است اینست که آیه شریفه یک حکم کلی و جامع را بیان می کند، زیرا بنی اسرائیل از جنبه های مختلف موسی (علیه السلام ) را ایذاء کردند، ایذاءهائی که بی شباهت به آزار بعضی از مردم مدینه نسبت به پیامبر اسلام (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) نبود، و مانند پخش شایعات و نقل اکاذیب و نسبت ناروائی که به همسر پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) دادند که شرح آن در تفسیر سوره نور (جلد 14 ذیل آیات 11 تا 20) گذشت و خرده گیریهائی که در مورد ازدواج پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) با زینب داشتند و مزاحمتهائی که در خانه او و یا به هنگام صدا زدن نامؤدبانه نسبت به پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) ایجاد می کردند.
و اما نسبت دادن سحر و جنون و مانند اینها و یا عیوب بدنی هر چند در مورد موسی بوده، اما تناسبی با خطاب یا ایها الذین آمنوا در مورد پیامبر اسلام (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) ندارد، زیرا نه موسی (علیه السلام ) و نه پیامبر اسلام (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) را مؤمنان متهم به ((سحر)) و ((جنون )) نکردند، و همچنین اتهام به عیوب بدنی به فرض که در مورد موسی (علیه السلام ) بوده و خداوند او را مبرا ساخت در مورد پیامبر اسلام مصداقی در تاریخ نداشته است .
به هر حال از این آیه می توان استفاده کرد که هر گاه کسی در پیشگاه خدا
@@تفسیر نمونه جلد 17 صفحه 446@@@
وجیه و صاحب قدر و منزلت باشد خدا به دفاع از او در برابر افراد موذی که نسبتهای ناروا به او می دهند می پردازد، تو پاک باش و وجاهت خود را در پیشگاه خدا حفظ کن، او نیز به موقع پاکی تو را برملا می سازد هر چند بدخواهان در متهم ساختن تو بکوشند.
نظیر این معنی را در داستان یوسف صدیق پاکدامن می خوانیم که چگونه خدا او را از تهمت بزرگ و خطرناک همسر عزیز مصر مبرا ساخت .
و همچنین در مورد مریم مادر عیسی (علیهم السلام ) که نوزاد شیرخوارش به پاکی او گواهی داد و زبان بدخواهان بنی اسرائیل را که سعی در متهم ساختن او داشتند بست .
ذکر این نکته نیز لازم به نظر می رسد که این خطاب مخصوص مؤمنان زمان پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) نبود، ممکن است کسانی بعد از او قدم به عرصه وجود بگذارند اما کاری کنند که روح مقدسش آزرده شود، آئین او را کوچک بشمرند، زحمات او را بر باد دهند، مواریث او را به فراموشی بسپارند آنها نیز مشمول این آیه خواهند بود.
لذا در بعضی از روایات که از طرق اهل بیت (علیهم السلام ) وارد شده می خوانیم : آنها که علی (علیه السلام ) و فرزندان او را آزار دادند مشمول این آیه اند.**نورالثقلین جلد 4 صفحه 308***
آخرین سخن در تفسیر آیه اینکه با توجه به حالات پیامبران بزرگ که از زخم زبان جاهلان و منافقان در امان نبودند نباید انتظار داشت که افراد پاک و مؤمن هرگز گرفتار اینگونه اشخاص نشوند، چنانکه امام صادق (علیه السلام ) می گوید: ان رضا الناس لا یملک و السنتهم لا تضبط: ((خوشنودی همه مردم را نمی شود به دست آورد، و زبان مردم را نمی توان بست ))... امام در پایان این حدیث می افزاید: ((آیا موسی را متهم به عیوبی نکردند؟ و آزار ندادند؟ تا اینکه
@@تفسیر نمونه جلد 17 صفحه 447@@@
خداوند او را تبرئه کرد)).**نورالثقلین جلد 4 صفحه 309***