@@@
آنها نیز با هم رقابتهائی داشتند که پیغمبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) را با آنهمه گرفتاری و اشتغالات مهم در مضیقه قرار می داد، هر چند پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) کوشش لازم را در زمینه عدالت در میان آنها رعایت می کرد ولی باز گفتگوهای آنها ادامه داشت، آیه فوق نازل شد و پیامبر را در تقسیم اوقاتش در میان آنها کاملا آزاد گذاشت، و ضمنا به آنها اعلام کرد که این حکم الهی است تا هیچگونه نگرانی و سوء برداشتی برای آنها حاصل نشود.**اقتباس از (مجمع البیان) و (تفسیرهای دیگر)***
تفسیر:
رفع یک مشکل دیگر از زندگی پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم )
یک رهبر بزرگ الهی همچون پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) آن هم در زمانی که در کوره حوادث سخت گرفتار است، و توطئه های خطرناکی از داخل و خارج برای او می چینند، نمی تواند فکر خود را زیاد مشغول زندگی شخصی و خصوصیش کند، باید در زندگی داخلی خود دارای آرامش نسبی باشد تا بتواند به حل انبوه مشکلاتی که از هر سو او را احاطه کرده است با فراغت خاطر بپردازد.
آشفتگی زندگی شخصی و دل مشغول بودن او به وضع خانوادگی در این لحظات بحرانی و طوفانی سخت خطرناک است .
با اینکه طبق بحثهای گذشته و مدارکی که در شرح آیه پیش آوردیم ازدواجهای متعدد پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) غالبا جنبه های سیاسی و اجتماعی و عاطفی داشته، و در حقیقت جزئی از برنامه انجام رسالت الهی او بوده، ولی در عین حال گاه اختلاف میان همسران و رقابتهای زنانه متداول آنها، طوفانی در درون خانه پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) برمی انگیخته، و فکر او را به خود مشغول می داشته است .
اینجا است که خداوند یکی دیگر از ویژگیها را برای پیامبرش قائل شده، و برای همیشه به این ماجراها و کشمکشها پایان داد، و پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) را از
@@تفسیر نمونه جلد 17 صفحه 386@@@
این نظر آسوده خاطر و فارغ البال کرد.
و چنانکه در آیه مورد بحث می خوانیم فرمود: ((می توانی (موعد) هر یک از این زنان را بخواهی به تاخیر بیندازی و به وقت دیگری موکول کنی، و هر کدام را بخواهی نزد خود جای دهی )) (ترجی من تشاء منهن و تؤوی الیک من تشاء).
((ترجی )) از ماده ((ارجاء)) به معنی تاخیر، و ((تؤوی )) از ماده ((ایواء)) به معنی کسی را نزد خود جای دادن است .
می دانیم یکی از احکام اسلام در مورد همسران متعدد آن است که شوهر اوقات خود را در میان آنها به طور عادلانه تقسیم کند، اگر یک شب نزد یکی از آنها است، شب دیگر نزد دیگری باشد تفاوتی در میان زنان از این نظر وجود ندارد، و این موضوع را در کتب فقه اسلامی به عنوان ((حق قسم )) تعبیر می کنند.
یکی از خصایص پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) این بود که به خاطر شرائط خاص زندگی طوفانی و بحرانیش مخصوصا در زمانی که در مدینه بود و در هر ماه تقریبا یک جنگ بر او تحمیل می شد و در همین زمان همسران متعدد داشت، رعایت حق قسم به حکم آیه فوق از او ساقط بود، و می توانست هر گونه اوقات خود را تقسیم کند هر چند او با این حال حتی الامکان مساوات و عدالت را - چنانکه در تواریخ اسلامی صریحا آمده است - رعایت می کرد.
ولی وجود همین حکم الهی آرامشی به همسران پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) و محیط زندگی داخلی او می داد.
سپس می افزاید: ((هر گاه بعضی از آنها را کنار بگذاری بعدا بخواهی او را نزد خود جای دهی گناهی بر تو نیست )) (و من ابتغیت من عزلت فلا جناح علیک ).
و به این ترتیب نه تنها در آغاز، اختیار با تو است، در ادامه کار نیز این
@@تفسیر نمونه جلد 17 صفحه 387@@@
تخییر بر قرار است، و به اصطلاح این تخییر ((تخییر استمراری )) است نه ((ابتدائی )) و با این حکم گسترده و وسیع هر گونه بهانه ای از برنامه زندگی تو نسبت به همسرانت قطع خواهد شد، و می توانی فکر خود را متوجه مسئولیتهای بزرگ و سنگین رسالت کنی .
و برای اینکه همسران پیامبر نیز بدانند گذشته از افتخاری که از ناحیه همسری با او کسب می کنند با تسلیم در برابر این برنامه خاص در مورد تقسیم اوقات پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) یک نوع ایثار و فداکاری از خود نشان داده، و به هیچوجه عیب و ایرادی متوجه آنها نیست، چرا که در برابر حکم خدا تسلیم شده اند اضافه می کند:
((این حکم الهی برای روشنی چشم آنها و اینکه غمگین نشوند و همه آنها راضی به آنچه در اختیارشان می گذاری گردند نزدیکتر است )) (ذلک ادنی ان تقر اعینهن و لا یحزن و یرضین بما آتیتهن کلهن ).
زیرا اولا این یک حکم عمومی در باره همه آنها است و تفاوتی در کار نیست، و ثانیا حکمی است از ناحیه خدا که برای مصالح مهمی تشریع شده، بنابراین آنها باید با رضا و رغبت به آن تن دهند و نه تنها نگران نباشند بلکه خشنود گردند.
ولی در عین حال همانگونه که در بالا نیز اشاره کردیم پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) حتی الامکان تساوی را در تقسیم اوقات خود رعایت می کرد جز در مواردی که شرائط خاصی عدم مساوات را ایجاب می کرد، و این خود مطلب دیگری بود که موجب خشنودی آنها می شد، زیرا مشاهده می کردند که پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) با اینکه مخیر است سعی در برقراری مساوات دارد.
در پایان آیه مطلب را با این جمله ختم می کند: ((خدا آنچه را در قلوب شما است می داند، و خداوند از همه اعمال و مصالح بندگان با خبر است، و در عین
@@تفسیر نمونه جلد 17 صفحه 388@@@
حال حلیم است و در کیفر آنها عجله نمی کند)) (و الله یعلم ما فی قلوبکم و کان الله علیما حلیما).
آری خدا می داند شما در برابر کدامین حکم قلبا رضا و تسلیم دارید، و در برابر کدامین ناخشنود هستید.
او می داند شما به کدامیک از همسرانتان تمایل بیشتر دارید و به کدام کمتر و حکم خدا را در برخورد با این تمایلات چگونه رعایت می کنید.
همچنین او می داند چه کسانی در گوشه و کنار می نشینند و به اینگونه احکام الهی در مورد شخص پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) خرده گیری می کنند و در دل نسبت به آن معترضند و چه کسانی با آغوش باز همه را پذیرا می شوند.
بنابراین تعبیر قلوبکم تعبیر گسترده ای است که هم پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) و همسران او را شامل می شود و هم همه مؤمنان را که در ارتباط با این احکام از در رضا و تسلیم وارد می شوند، یا اعتراض و انکار می کنند هر چند آنرا آشکار نسازند.
نکته :