در تفسیر جمله ((تتجافی جنوبهم عن المضاجع )) (شبانگاه پهلوهای آنها از بستر دور می شود) دو تفسیر در روایات اسلامی وارد شده :
تفسیری به نماز ((عشاء)) و اشاره به اینکه مؤمنان راستین بعد از نماز مغرب و قبل از نماز عشاء به بستر نمیروند مبادا خواب آنها را بگیرد، و نماز عشایشان از دست برود. (زیرا در آن زمان معمول بوده که در آغاز شب به استراحت می پرداختند و نماز مغرب و عشاء را - طبق دستور استحباب جدائی میان نمازهای پنجگانه - از هم جدا می کردند و هر کدام را در وقت فضیلت خود بجا می آورند) هرگاه بعد از نماز مغرب و قبل از وقت عشا می خوابیدند ممکن بود برای نماز عشا بیدار نشوند.
@@تفسیر نمونه جلد 17 صفحه 155@@@
این تفسیر را ابن عباس طبق نقل در المنثور از ((پیامبر اسلام )) (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) نقل کرده، و در ((امالی )) شیخ نیز از ((امام صادق )) (علیه السلام ) نقل شده است .**(درالمنثور) و (امالی شیخ) طبق (تفسیر المیزان) جلد 16 صفحه 283***
اما در بیشتر روایات و کلمات مفسران، به برخاستن از بستر و برای اداء نماز شب تفسیر شده است .
در روایتی از امام باقر (علیه السلام ) چنین می خوانیم که به یکی از یارانش فرمود: الا اخبرک بالاسلام اصله و فرعه و ذروة سنامه : ((آیا ریشه و شاخه و بلندترین قله اسلام را به تو معرفی کنم ))؟.
راوی عرض کرد بفرمائید: فدایت شوم .
فرمود: اما اصله الصلوة، و فرعه الزکاة، و ذروة سنامه الجهاد!: ریشه اش نماز است و شاخه اش زکات، و قله مرتفعش جهاد است .
سپس افزود: اگر بخواهی تمام ابواب خیر را به تو معرفی کنم راوی می گوید: بفرمائید فدایت شوم .
امام فرمود: الصوم جنة، و الصدقة تذهب بالخطیئة، و قیام الرجل فی جوف اللیل بذکر الله، ((ثم قراء تتجافی جنوبهم عن المضاجع )):
((روزه سپری است در مقابل آتش و صدقه محو کننده گناه است، و بر خاستن انسان در دل شب او را به یاد خدا می اندازد، سپس آیه تتجافی جنوبهم عن المضاجع را تلاوت فرمود.**(اصول کافی) جلد 2 باب (دعائم الاسلام) حدیث 15 صفحه 20 و مدرک قبل***
در تفسیر ((مجمع البیان )) از ((معاذ بن جبل )) چنین نقل شده که در غزوه ((تبوک )) در خدمت رسولخدا (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) بودم، گرما همه را سخت ناراحت کرده بود
@@تفسیر نمونه جلد 17 صفحه 156@@@
و هر کس به گوشه ای پناه می برد، ناگهان دیدم که پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) از همه به من نزدیکتر است، خدمتش رفتم عرضکردم : ای رسولخدا (صلی اللّه علیه و آله و سلّم )! عملی به من بیاموز که مرا وارد بهشت کند، و از آتش دوزخ دور سازد.
فرمود: سؤال بزرگی کردی، اما پاسخ آن برای کسی که خدا بر او آسان کرده است مشکل نیست سپس افزود: تعبد الله و لا تشرک به شیئا و تقیم الصلوة المکتوبة و تؤدی الزکوة المفروضة و تصوم شهر رمضان : ((خدا را پرستش کن و چیزی را شریک او قرار نده نمازهای واجب را انجام ده و زکات واجب حق مستمندان - را اداء کن و ماه رمضان را روزه بگیر)).
بعد فرمود: و اگر بخواهی از ابواب خیرات به تو خبر می دهم عرض کردم ای پیامبر بفرمائید فرمود: الصوم جنة من النار و الصدقه تکفر الخطیئه و قیام الرجل فی جوف اللیل یبتغی وجه الله ثم قراء هذه الایه تتجافی جنوبهم عن المضاجع : ((روزه سپری است در برابر آتش و انفاق در راه خدا کفاره گناهان است، و قیام انسان در دل شب برای خشنودی خدا. سپس آیه ((تتجافی جنوبهم )) را قرائت فرمود)).**مجمع البیان ذیل آیات مورد بحث و تفسیر نورالثقلین جلد 4 صفحه 229***
گر چه هیچ مانعی ندارد که آیه مفهوم وسیعی داشته باشد، هم بیدار ماندن در آغاز شب را برای نماز عشاء شامل شود، و هم بر خاستن در سحرگاه را برای نماز شب، ولی دقت در مفهوم ((تتجافی )) معنی دوم را بیشتر در ذهن منعکس می کند، زیرا ظاهر جمله این است که قبلا پهلوها در بستر آرام گرفته سپس از آن دور می شود و این مناسب قیام در آخر شب برای انجام نماز است، بنابراین دسته اول از روایات از قبیل توسعه در مفهوم و الغاء خصوصیت است .
گر چه درباره اهمیت این نماز پر برکت همان چند روایت فوق کافی به نظرمی رسد، ولی این نکته قابل ذکر است که در روایات اسلامی آن قدر اهمیت
@@تفسیر نمونه جلد 17 صفحه 157@@@
به این عبادت داده شده است که درباره کمتر عبادتی چنین سخن گفته شده است .
دوستان حق، و رهروان راه فضیلت به این عبادت بی ریا که قلب را روشنائی و دل را نور و صفا می بخشد همواره اهمیت بسیار می دادند.
ممکن است بعضی همیشه توفیق بهره گیری از این عبادت پر برکت را نداشته باشند، ولی چه مانعی دارد که در بعضی از شبها که این توفیق حاصل است بهره گیرند، و در آن هنگام که خاموشی همه جا را فرا گرفته، و اشتغالات روزانه همه تعطیل است، کودکان در خواب، و محیط آماده حضور قلب و راز و نیاز با خدا است، بر خیزند و به در خانه خدا روند و دل را به نور عشق دوست روشن سازند.**درباره اهمیت نماز شب و طریقه آن بحث دیگری در جلد 12 صفحه 227 به بعد (ذیل آیه 79 سوره اسراء) داشته ایم***
@@تفسیر نمونه جلد 17 صفحه 158@@@