می دانیم اسراف همان تجاوز از حد قانون آفرینش و قانون تشریع است این نیز روشن است که در یک نظام صحیح هر گونه تجاوز از حد موجب فساد و از هم گسیختگی می شود، و به تعبیر دیگر سرچشمه فساد، اسراف است و نتیجه اسراف فساد.
البته باید توجه داشت که اسراف معنی گسترده ای دارد، گاه در مسائل ساده ای مانند خوردن و آشامیدن است (چنانکه در آیه 31 سوره اعراف آمده).
و گاه در انتقام گیری و قصاص بیش از حد (چنانکه در آیه 33 سوره اسراء آمده است).
و گاه در انفاق و بذل و بخشش بیش از اندازه (چنانکه در آیه 67 سوره فرقان آمده).
و گاه در داوری کردن و قضاوت نمودنی که منجر به کذب و دروغ می شود، (چنانکه در آیه 28 سوره غافر، مسرف و کذاب در ردیف هم قرار گرفته).
و گاه در اعتقادات است که منتهی به شک و تردید می شود (همانگونه که در آیه 34 سوره غافر مسرف و مرتاب با هم آمده است).
و گاه به معنی برتری جوئی و استکبار و استثمار آمده (چنانکه درباره فرعون در آیه 31 سوره دخان می خوانیم: انه کان عالیا من المسرفین: او برتری جوی و مسرف بود).
@@تفسیر نمونه جلد 15 صفحه 308@@@
و بالاخره گاه به معنی هر گونه گناه می آید (چنانکه در آیه 53 زمر می خوانیم: قل یا عبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لا تقنطوا من رحمة الله ان الله یغفر الذنوب جمیعا: بگو ای بندگان من که بر خود اسراف کردید از رحمت خدا مایوس نشوید که خداوند همه گناهان را می بخشد).
با توجه به آنچه گفتیم رابطه اسراف و فساد به خوبی آشکار می شود.
به گفته علامه طباطبائی در المیزان عالم هستی یک پارچه نظم و صلاح است و حتی با تضادی که احیانا در میان اجزای آن دیده می شود تالیف و التیام و هماهنگی فراوان دارد، این نظام به سوی اهداف صالحی در جریان است، و برای هر یک از اجزای خود، خط سیری تعیین می کند حال اگر یکی از این اجزاء از مدار خود خارج شود و راه فساد را پیش گیرد، میان آن و سایر اجزای این جهان درگیری ایجاد می شود، اگر توانستند این جزء نامنظم اسرافکار را به مدار اصلیش بازگردانند چه بهتر، و الا نابودش می کنند، تا نظام به خط سیر خود ادامه دهد!.
انسان که یکی اجزای این عالم هستی است از این قانون عمومی مستثنی نیست اگر بر اساس فطرت، بر مدار خود حرکت کند و هماهنگ نظام هستی باشد به هدف سعادتبخش که برای او مقدر شده است می رسد اما اگر از حد خود تجاوز کند و قدم در جاده فساد در ارض بگذارد، نخست خداوند او را گوشمالی داده، و با حوادث سخط و دردناک او را هشدار می دهد، چنانکه در آیه 41 سوره روم می خوانیم ظهر الفساد فی البر و البحر بما کسبت ایدی الناس لیذیقهم بعض الذی عملوا لعلهم یرجعون: فساد بر صفحه دریا و صحرا بر اثر اعمال مردم آشکار گشت خدا می خواهد نتیجه سوء پاره ای از اعمال مردم را به آنها بچشاند شاید بازگردند.
@@تفسیر نمونه جلد 15 صفحه 309@@@
اما اگر این هم مؤ ثر نیفتاد و فساد در اعماق جان او ریشه دوانید، خداوند با عذاب استیصال صفحه زمین را از لوث وجود چنین کسانی پاکسازی می کند.**المیزان جلد 15 صفحه 333***
و از اینجا روشن می شود که چرا در آیات فوق، خداوند اسراف را با فساد در ارض و عدم اصلاح هماهنگ ذکر کرده است.
@@تفسیر نمونه جلد 15 صفحه 310@@@