1 - آزادی اراده اساس آفرینش انسان و دعوت همه انبیاء است، و اصولا بدون آن انسان حتی یک گام در مسیر تکامل (تکامل انسانی و معنوی ) پیش نخواهد رفت، به همین دلیل در آیات متعددی از قرآن تاکید شده است که اگر خداوند می خواست همه را به اجبار هدایت می کرد، اما چنین نخواست .
کار خداوند تنها دعوت به مسیر حق و نشان دادن راه، و علامتگذاری، و هشدار دادن در برابر بیراهه، و تعیین کردن راهبر، و برنامه طی طریق است .
قرآن می گوید: ان علینا للهدی ! بر ما نشان دادن راه است (سوره لیل آیه 12).
و نیز می گوید انما انت مذکر لست علیهم بمصیطر: تو فقط یادآوری
@@تفسیر نمونه جلد 9 صفحه 281@@@
کننده ای نه اجبار کننده (سوره غاشیه آیه 21).
و در سوره (شمس آیه 8) می فرماید: فالهمها فجورها و تقواها:
خداوند انسانرا آفرید و راه فجور و تقوا را به او الهام کرد.
و نیز در سوره انسان آیه 4 می خوانیم : انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا: ما راه را به انسان نشان دادیم یا شکر گذاری می کند و یا کفران ؟
بنابراین آیات مورد بحث از روشنترین آیاتی است که بر آزادی اراده انسان و نفی مکتب جبر تاکید می کند و دلیل بر آن است که تصمیم نهائی با خود انسان است .
2 - درباره هدف آفرینش در آیات قرآن بیانات مختلفی آمده است که در خلقت الجن و الانس الا لیعبدون : من جن و انس را نیافریدیم مگر اینکه مرا پرستش کنند (ذاریات - 56) یعنی در مکتب بندگی و عبادت تکامل یا بند، و به عالیترین مقام انسانیت در این مکتب برسند.
در جای دیگر می خوانیم الذی خلق الموت و الحیاة لیبلوکم ایکم احسن عملا: آن خدائی که مرگ و زندگی را آفرید تا شما را بیازماید تا کدامین بهتر عمل می کنید (یعنی آزمایشی آمیخته با پرورش و در نتیجه تکامل ) - سوره ملک آیه 2.
و در آیه مورد بحث می فرماید و لذلک خلقهم : برای پذیرش رحمت، رحمتی آمیخته با هدایت و قدرت بر تصمیم گیری، مردم را آفرید.
همانگونه که ملاحظه می کنید، همه این خطوط به یک نقطه منتهی می شود و آن پرورش و هدایت و پیشرفت و تکامل انسانها است که هدف نهائی آفرینش محسوب می شود.
@@تفسیر نمونه جلد 9 صفحه 282@@@
هدفی که بازگشتش به خود انسان است، نه به خدا، زیرا او وجودی است بی نهایت از تمام جهات، و چنین وجودی کمبود در آن راه ندارد تا بخواهد با آفرینش خلق، کمبود و نیازی را برطرف سازد.
3 - در ذیل آیه اخیر، فرمان مؤکد خداوند دائر به پر کردن جهنم از جن و انس می خوانیم ولی بدیهی است که این فرمان حتمی تنها یک شرط دارد و آن بیرون رفتن از دایره رحمت الهی و پشت پا زدن به هدایت و راهنمائی فرستادگان او است، و به این ترتیب این آیه نه تنها دلیل بر مکتب بر جبر نخواهد بود، بلکه تاکید مجددی است بر اختیار.
@@تفسیر نمونه جلد 9 صفحه 283@@@