آیه و ترجمه
وَ یَوْمَ یحْشرُهُمْ کَأَن لَّمْ یَلْبَثُوا إِلا ساعَةً مِّنَ النهَارِ یَتَعَارَفُونَ بَیْنهُمْ قَدْ خَسِرَ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِلِقَاءِ اللَّهِ وَ مَا کانُوا مُهْتَدِینَ(45)
وَ إِمَّا نُرِیَنَّک بَعْض الَّذِی نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّیَنَّک فَإِلَیْنَا مَرْجِعُهُمْ ثمَّ اللَّهُ شهِیدٌ عَلی مَا یَفْعَلُونَ(46)
وَ لِکلِّ أُمَّةٍ رَّسولٌ فَإِذَا جَاءَ رَسولُهُمْ قُضیَ بَیْنَهُم بِالْقِسطِ وَ هُمْ لا یُظلَمُونَ(47)
ترجمه:
45 - بخاطر بیاور روزی را که آنها را جمع (و محشور) می سازد، و آنچنان احساس می کنند که گوئی جز ساعتی از روز (در دنیا) توقف نکردند، به آن مقدار که یکدیگر را (ببینند و) بشناسند، آنها که لقای خداوند (و رستاخیز) را انکار کردند زیان کردند و هدایت نیافتند.
46 - و اگر ما پاره ای از مجازاتهائی را که به آنان وعده داده ایم (در حال حیاتت) به تو نشان دهیم و یا (پیش از آنکه آنها گرفتار عذاب شوند) تو را از دنیا ببریم در هر حال بازگشتشان به سوی ماست سپس خداوند گواه است بر آنچه آنها انجام می دادند.
47 - و برای هر امتی رسولی است، هنگامی که رسولشان به سوی آنها بیاید خداوند به عدالت در میان آنها داوری می کند و ستمی به آنها نمی شود.
تفسیر:
به دنبال شرح بعضی از صفات مشرکان در آیات گذشته در اینجا اشاره به وضع دردناکشان در قیامت کرده می گوید: ((به خاطر بیاور آن روز را که خداوند
@@تفسیر نمونه جلد 8 صفحه 303@@@
همه آنها را محشور و جمع می کند در حالی که چنان احساس می کنند که تمام عمرشان در این دنیا بیش از ساعتی از یک روز نبوده، به همان مقدار که یکدیگر را ببینند و بشناسند)) (و یوم یحشرهم کان لم یلبثوا الا ساعة من النهار یتعارفون بینهم).
این احساس کم بودن مقدار اقامت در دنیا یا به خاطر آن است که اصولا در برابر زندگی جاویدان قیامت به مقدار ساعتی بیش نیست.
و یا به خاطر آن است که این دنیای ناپایدار چنان با سرعت بر آنها گذشته که گوئی یک ساعت بیش نبوده است.
و یا اینکه به خاطر عدم استفاده صحیح از عمر خود چنین می پندارند که همه عمرشان بیش از یک ساعت ارزش نداشته است!
بنابر آنچه در تفسیر فوق گفتیم جمله یتعارفون بینهم (یکدیگر را می شناسند) اشاره به مقدار درنگ آنها در دنیا است، یعنی آنچنان عمر را کوتاه احساس می کنند که گویا تنها به مقداری بوده که دو نفر یکدیگر را ببینند و معارفه ای در میان آنها انجام گردد و از همدیگر جدا شوند.
این احتمال نیز در تفسیر آیه داده شده است که منظور احساس کوتاهی زمان دوران برزخ است، یعنی آنها در دوران برزخ در حالتی شبیه به خواب فرو می روند که گذشت سالها و قرون و اعصار را احساس نمی کنند، بطوری که به هنگام رستاخیز فکر می کنند دوران برزخشان که شاید هزاران و یا ده ها هزار سال بوده بیش از ساعتی نبوده است.
شاهد این تفسیر آیه 55 و 56 سوره روم است که می گوید: و یوم تقوم الساعة یقسم المجرمون ما لبثوا غیر ساعة کذلک کانوا یؤفکون و قال الذین اوتوا العلم و الایمان لقد لبثتم فی کتاب الله الی یوم البعث فهذا یوم البعث و لکنکم کنتم لا تعلمون.
از این دو آیه استفاده می شود که گروهی از مجرمان به هنگامی که قیامت
@@تفسیر نمونه جلد 8 صفحه 304@@@
بر پا می شود سوگند یاد می کنند که دوران برزخشان ساعتی بیش نبوده است ولی مؤمنان به آنها می گویند دورانی طولانی بوده و هم اکنون قیامت بر پا شده است و شما نمی دانید (و می دانیم برزخ برای همه یکسان نیست و شرح آنرا ذیل آیات مناسب خواهیم داد).
مطابق این تفسیر معنی جمله ((یتعارفون بینهم)) چنین خواهد بود که آنها بقدری زمان برزخ را کوتاه احساس می کنند که هیچ مطلبی از دنیا را فراموش نکرده اند و یک دیگر را به خوبی می شناسند.
و یا اینکه اعمال زشت یکدیگر را در آنجا می بینند و باطن یکدیگر را می شناسند و این خود یک رسوائی بزرگ برای آنها است.
سپس اضافه می کند در آن روز به همه آنها ثابت می شود ((افرادی که روز رستاخیز و ملاقات پروردگار را تکذیب کردند، زیان بردند))، و تمام سرمایه های وجود خود را از دست دادند بی آنکه نتیجه ای بگیرند (قد خسر الذین کذبوا بلقاء الله).
((و اینها به خاطر این تکذیب و انکار و اصرار بر گناه و لجاجت، آمادگی هدایت نداشتند)) (و ما کانوا مهتدین).
چرا که قلبشان تاریک و روحشان ظلمانی بود.
در آیه بعد به عنوان تهدید کفار و تسلی خاطر پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) چنین می گوید: ((اگر ما قسمتی از مجازاتهائی را که به آنها وعده داده ایم به تو نشان دهیم و در زمان حیات خود عذاب و مجازات آنها را ببینی، و یا اگر پیش از آنکه به چنین سرنوشتی گرفتار شوند تو را از این دنیا ببریم بهر حال بازگشتشان بسوی ما است و خداوند شاهد و گواه اعمالی است که انجام می دادند)) (و اما نرینک بعض الذی نعدهم او نتوفینک فالینا مرجعهم ثم الله شهید علی ما یفعلون).
@@تفسیر نمونه جلد 8 صفحه 305@@@
در آخرین آیه مورد بحث، یک قانون کلی درباره همه پیامبران و از جمله پیامبر اسلام (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) و همه امتها از جمله امتی که در عصر پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) می زیسته اند بیان کرده می گوید: ((هر امتی رسول و فرستاده ای از طرف خدا دارد)) (و لکل امة رسول).
((هنگامی که فرستاده آنها آمد و ابلاغ رسالت کرد و گروهی در برابر حق تسلیم شدند و پذیرفتند و گروهی به مخالفت و تکذیب برخاستند، خداوند با عدالتش در میان آنها داوری می کند و به هیچکس ستمی نمی شود))، مؤمنان و نیکان می مانند و بدان و مخالفان یا نابود می شوند و یا محکوم به شکست (فاذا جاء رسولهم قضی بینهم بالقسط و هم لا یظلمون).
همانگونه که درباره پیامبر اسلام (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) و امت معاصرش چنین شد، مخالفان دعوتش یا در جنگها از میان رفتند و یا سرانجام شکست خورده، از صحنه اجتماع طرد شدند و مؤمنان زمام امور را بدست گرفتند.
بنابراین قضاوت و داوری که در این آیه به آن اشاره شده همان قضاوت تکوینی و اجرائی در این دنیا است و اما اینکه بعضی از مفسران احتمال داده اند اشاره به داوری خدا در قیامت باشد خلاف ظاهر است.
@@تفسیر نمونه جلد 8 صفحه 306@@@