در آیات گذشته اشاره به سرای آخرت و روز رستاخیز شده بود، به همین مناسبت، آیات مورد بحث سرنوشت نیکوکاران و آلودگان به گناه را در آنجا تشریح می کند.
نخست می گوید: ((کسانی که کار نیک انجام دهند پاداش نیک و زیاده بر آن دارند)) (للذین احسنوا الحسنی و زیادة).**باید توجه داشت که (حسنی) در این جمله مبتدای مؤخر است و معنی آیه چنین است: (الحسنی للذین احسنوا) و لذا زیادة که بر آن عطف شده مرفوع است و (الحسنی) صفت برای (المثوبة) است که در تقدیر می باشد و بجای موصوف نشسته است.***
در اینکه منظور از ((زیادة)) در این جمله چیست میان مفسران گفتگو است ولی با توجه به اینکه آیات قرآن یکدیگر را تفسیر می کنند، اشاره به پاداشهای مضاعف و فراوانی است که گاهی ده برابر و گاهی هزاران برابر (به نسبت اخلاص و پاکی و تقوا و ارزش عمل) بر آن افزوده می شود، در آیه 160 سوره انعام می خوانیم من جاء بالحسنة فله عشر امثالها: ((کسی که کار نیکی انجام دهد ده برابر به او پاداش داده خواهد شد.
و در جای دیگر می خوانیم: فاما الذین آمنوا و عملوا الصالحات فیوفیهم اجورهم و یزیدهم من فضله: ((اما کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند خداوند پاداش آنها را بطور کامل می دهد و از فضل و کرم خود نیز بر آن می افزاید (سوره نساء آیه 127).
در آیات مربوط به انفاق در سوره بقره (آیه 261) نیز سخن از پاداش
@@تفسیر نمونه جلد 8 صفحه 268@@@
نیکوکاران تا هفتصد برابر و یا چند مقابل آن به میان آمده است.
نکته دیگر که در اینجا باید به آن توجه داشت این است که کاملا امکان دارد، که این اضافه در جهان دیگر مرتبا افزایش یابد، یعنی هر روز موهبت و لطف تازه ای از ناحیه خداوند به آنها ارزانی داشته شود و این در واقع نشان می دهد که زندگی جهان دیگر یکنواخت نیست و به سوی تکامل در یک شکل نامحدود پیش می رود.
روایاتی که از پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) در تفسیر این آیه نقل کرده اند که منظور از ((زیادة)) توجه به جلوه ذات پاک پروردگار و استفاده از این موهبت بزرگ معنوی است ممکن است اشاره به همین نکته باشد.
در پاره ای از روایات که از ائمه اهلبیت نقل شده ((زیاده)) به نعمتهای دنیا تفسیر شده است که خداوند علاوه بر پاداش جهان دیگر نیکوکاران را از آن بهره مند می سازد.
ولی هیچ مانعی ندارد که کلمه ((زیاده)) در آیه فوق اشاره به همه این مواهب بوده باشد.
سپس اضافه می کند ((نیکوکاران در آن روز چهره های درخشانی دارند و تاریکی و ذلت، صورت آنها را نمی پوشاند)) (و لا یرهق وجوههم قتر و لاذلة)).
((یرهق)) از ماده ((رهق)) به معنی پوشاندن قهری و اجباری است و ((قتر)) به معنی غبار و یا دود است.
و در پایان آیه می فرماید: ((این گروه یاران بهشتند و جاودانه در آن خواهند ماند)) (اولئک اصحاب الجنة هم فیها خلدون).
تعبیر به اصحاب اشاره به تناسبی است که میان روحیه این گروه و محیط بهشت وجود دارد.
@@تفسیر نمونه جلد 8 صفحه 269@@@
در آیه بعد سخن از دوزخیان به میان می آید که در نقطه مقابل گروه اولند می گوید کسانی که مرتکب گناهان می شوند جزای بدی به مقدار عملشان دارند)) (و الذین کسبوا السیئات جزاء سیئة بمثلها).
در اینجا سخنی از ((زیاده)) در کار نیست، چرا که در پاداش زیاده، فضل و رحمت است اما در کیفر، عدالت ایجاب می کند که ذره ای بیش از گناه نباشد. ولی آنها به عکس گروه اول چهره هائی تاریک دارند ((و ذلت، صورت آنها را می پوشاند)) (و ترهقهم ذلة).**ممکن است به قرینه آیه گذشته جمله (ترهقهم ذلة) در تقدیر (ترهقهم قتر و ذلة) بوده باشد که به قرینه مقابله برای اختصار، (قتر) از آن حذف شده است.***
ممکن است سؤال شود که عدالت ایجاب می کند بیش از گناهشان کیفر نبینند و این تاریکی چهره و گرد و غبار مذلت بر آن نشستن چیز اضافه ای است.
اما باید توجه داشت که این خاصیت و اثر عمل است که از درون جان انسان به بیرون منعکس می گردد، درست مثل این است که بگوئیم افراد شرابخوار باید تازیانه بخورند و در عین حال شراب انواع بیماریهای معده و قلب و کبد و اعصاب را ایجاد می کند.
به هر حال ممکن است بدکاران گمان کنند راه فرار و نجاتی خواهند داشت و یا بتها و مانند آنها می توانند برایشان شفاعت کنند اما جمله بعد صریحا می گوید که ((هیچ کس و هیچ چیز نمی تواند آنها را از مجازات الهی دور نگه دارد)) (ما لهم من الله من عاصم).
تاریکی چهره های آنها به اندازه ای زیاد است که ((گوئی پاره هائی از شب تاریک و ظلمانی، یکی پس از دیگری بر صورت آنها افکنده شده است)) (کانما اغشیت وجوههم قطعا من اللیل مظلما).
((آنها اصحاب آتشند و جاودانه در آن می مانند)) (اولئک اصحاب النار هم فیها خالدون).
@@تفسیر نمونه جلد 8 صفحه 270@@@