در اینجا سوالی پیش می آید که ((خلود)) یعنی مجازات جاودانی مخصوص کسانی است که بیایمان از دنیا بروند در حالی که قاتل عمدی ممکن است ایمان داشته باشد و حتی پشیمان گردد و از گناه بزرگی که انجام داده جدا توبه کند و گذشته را تا آنجا که قدرت دارد جبران نماید.
در پاسخ این سوال می توان گفت:
منظور از قتل مؤمن در آیه این است که انسانی را به خاطر ایمان داشتن بقتل برساند و یا کشتن او را مباح بشمرد، روشن است که چنین قتل نشانه کفر قاتل است و لازمه آن خلود در عذاب می باشد.
حدیثی از امام صادق (علیه السلام) نیز به این مضمون نقل شده است.**در کتاب کافی و تفسیر عیاشی در ذیل آیه از امام صادق (ع) چنین نقل شده که فرمود من قتل مؤمنا علی دینه فذلک المتعمد الذی قال الله تعالی عزوجل فی کتابه و اعدله عذابا عظیما.***
2 - این احتمال نیز هست که قتل افراد با ایمان و بی گناه سبب شود که انسان بی ایمان از دنیا برود و توفیق توبه نصیب او نگردد و به خاطر همین موضوع گرفتار عذاب جاویدان شود.
3 - این هم ممکن است که منظور از خلود، در این آیه عذاب بسیار طولانی باشد، نه عذاب جاویدان.
@@تفسیر نمونه جلد 4 صفحه 69@@@
سؤال دیگری نیز در اینجا مطرح می شود که اصولا قتل عمد آیا قابل توبه می باشد؟!
جمعی از مفسران، صریحا پاسخ منفی به این سوال می دهند و می گویند: قتل نفس طبق آیه فوق اصلا قابل توبه نیست، و در پارهای از روایات که در ذیل آیه وارد شده است نیز اشاره به این معنی گردیده که لا توبة له.
ولی آنچه از روح تعلیمات اسلام و روایات پیشوایان بزرگ دینی و فلسفه توبه که پایه تربیت و حفظ از گناه در آینده زندگی است استفاده می شود این است که هیچ گناهی نیست که قابل توبه نباشد، اگر چه توبه پارهای از گناهان، بسیار سخت و شرائط سنگین دارد، قرآن مجید می گوید:
ان الله لا یغفر ان یشرک به و یغفر ما دون ذلک لمن یشاء (نساء - 47) ((خداوند تنها گناه شرک را نمی بخشد اما غیر آن را برای هر کس بخواهد و صلاح ببیند خواهد بخشید)) حتی سابقا ذیل همین آیه اشاره کردیم که این آیه درباره آمرزش گناهان از طریق شفاعت و مانند آن سخن میگوید و الا گناه شرک نیز با توبه کردن و بازگشت به سوی توحید و اسلام قابل بخشش است، همانطور که بیشتر مسلمانان صدر اسلام، در آغاز مشرک بودند و سپس توبه کردند، و خداوند گناه آنها را بخشید، بنا بر این شرک تنها گناهی است که بدون توبه بخشیده نمی شود و اما با توبه کردن همه گناهان حتی شرک قابل بخشش است چنانکه در سوره زمر آیه 53 و 54 میخوانیم:
ان الله یغفر الذنوب جمیعا انه هو الغفور الرحیم و اءنیبوا الی ربکم و اسلمو اله:
((... خداوند همه گناهان را می بخشد، زیرا او بخشنده مهربان است و بازگشت به سوی خدا کنید و توبه نمائید و تسلیم فرمان او باشید.
و اینکه بعضی از مفسران گفته اند: آیات مربوط آمرزش همه گناهان در پرتو توبه به اصطلاح از قبیل ((عام)) است و قابل ((تخصیص)) می باشد،
@@تفسیر نمونه جلد 4 صفحه 70@@@
صحیح نیست زیرا لسان این آیات که در مقام امتنان بر گنهکاران می باشد و با تاکیدات مختلف همراه است قابل تخصیص نیست (به اصطلاح ابا از تخصیص دارد).
از این گذشته اگر براستی کسی که قتل عمدی از او سرزده به کلی از آمرزش خداوند مایوس گردد و برای همیشه (حتی پس از توبه موکد و جبران عمل زشت خود با اعمال نیک فراوان) در لعن و عذاب جاویدان بماند هیچگونه دلیلی ندارد که در باقیمانده عمر اطاعت فراوان خدا کند و دست از اعمال خلاف و حتی قتل نفسهای مکرر بر دارد و این با روح تعلیمات انبیاء که برای تربیت بشر در هر مرحله آمده اند چگونه سازگار است؟!
در تواریخ اسلام نیز می بینیم که پیغمبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) از گنهکاران خطرناکی همچون ((وحشی)) قاتل حمزة بن عبد المطلب گذشت نمود و توبه او را پذیرفت و نمیتوان گفت که قتل نفس در حال شرک و ایمان آنقدر تفاوت دارد که در یکحال بخشوده شود و در حال دیگر به هیچوجه قابل بخشش نباشد.
اصولا همانطور که گفتیم ما هیچ گناهی بالاتر از شرک نداریم و می دانیم که این گناه نیز با توبه و پذیرش اسلام بخشوده میشود چگونه میتوان باور کرد گناه قتل حتی با توبه واقعی قابل بخشش نباشد.
ولی اشتباه نشود آنچه در بالا گفتیم به این معنی نیست که قتل عمد کار کوچک و کم اهمیتی است یا به این سادگی میتوان از آن توبه کرد، بلکه به عکس توبه واقعی از این گناه کبیره بسیار مشکل است و نیاز به جبران این عمل دارد و جبران کردن آن کار آسانی نیست**در روایات تعبیراتی درباره اهمیت قتل افراد بی گناه و با ایمان وارد شده که پشت را می لرزاند، در حدیثی از پیغمبر اکرم (ص) نقل شده که فرمود: لزوال الدنیا اهون علی الله من قتل امرء مسلم: (از بین رفتن جهان در پیشگاه خدا از کشتن یک فرد مسلمان کوچکتر است) و نیز می فرماید: لوان رجلا قتل با لمشرق و آخر رضی بالمغرب لاشرک فی دمه: (اگر کسی در شرق جهان کشته شود و دیگری در غرب به آن راضی باشد شریک خون او است) (المنار ج 5 ص 361).*** بنا بر این منظور ما فقط این است که
@@تفسیر نمونه جلد 4 صفحه 71@@@
راه توبه به روی چنین افرادی بطور کلی بسته نمی باشد.