آیات گذشته - چنانکه دانستیم - درباره غزوه احد و حوادث مربوط به آن، و درسهای گوناگونی است که مسلمانان از آن حادثه فرا گرفتند، ولی این سه آیه و شش آیه بعد از آن محتوی یک سلسله برنامه های اقتصادی، اجتماعی و تربیتی است.
در نخستین آیه روی سخن را به مؤمنان کرده و می فرماید: ((ای کسانی که ایمان آورده اید! ربا (و سود پول) را چند برابر نخورید)).(یا ایها الذین آمنوا لا تاءکلوا الربوا اضعافا مضافة).
می دانیم روش قرآن در مبارزه با انحرافات ریشه دار اجتماعی این است که تدریجا زمینه سازی می کند، و افکار عموم را تدریجا به مفاسد آنها آشنا می سازد، و آنگاه که آمادگی برای پذیرفتن تحریم نهائی حاصل شد قانون را به صورت صریح
@@تفسیر نمونه، جلد 3، صفحه 107@@@
اعلام می کند (مخصوصا در مواردی که آلودگی به گناه زیاد و وسیع باشد).
و نیز می دانیم: عرب، در زمان جاهلیت آلودگی شدیدی به رباخواری داشت و مخصوصا محیط مکه محیط رباخواران بود، و سرچشمه بسیاری از بدبختیهای اجتماعی آنها نیز همین کار زشت و ظالمانه بود، به همین دلیل قرآن برای ریشه کن ساختن رباخواری حکم تحریم را در چهار مرحله بیان کرده است:
1 - در آیه 39 سوره روم نخست درباره (ربا) به یک پند اخلاقی قناعت شده آنجا که می فرماید: ((و ما آتیتم من ربا لیربو فی اموال الناس فلا یربو عند الله و ما آتیتم من زکوة تریدون وجه الله فاولئک هم المضعفون؛ آنچه به عنوان ربا می پردازید تا در اموال مردم فزونی یابد، نزد خدا فزونی نخواهد یافت، و آنچه را به عنوان زکات می پردازید و تنها رضای خدا را می طلبد (مایه برکت است و) کسانی که چنین کنند دارای پاداش مضاعفند)).
و بدین طریق اعلام می کند که تنها از دیدگاه افراد کوته بین است که ثروت رباخواران از راه سود گرفتن افزایش می یابد، اما در پیشگاه خدا چیزی بر آنها افزوده نمی شود بلکه زکات و انفاق در راه خدا است که ثروتها را افزایش می دهد.
2 - در سوره نساء آیه 161 ضمن انتقاد از عادات و رسوم غلط یهود به عادت زشت رباخواری آنها اشاره کرده و می فرماید: ((و اخذهم الربا و قد نهوا عنه؛ یکی دیگر از عادات بد آنها این بود که ربا می خوردند با اینکه از آن نهی شده بودند)).
3 - در سوره بقره آیات 275 تا 279 هر گونه رباخواری به شدت ممنوع اعلام شده و در حکم جنگ با خدا ذکر گردیده است.
4 - و بالاخره در آیه مورد بحث چنانکه ضمن تفسیر آن خواهیم گفت، حکم تحریم ربا صریحا ذکر شده، اما تنها به یک نوع از انواع ربا و نوع شدید و فاحش آن اشاره شده است.
در این آیه اشاره به تحریم ربای فاحش شده و با تعبیر ((اضعافا مضاعفة))
@@تفسیر نمونه، جلد 3، صفحه 108@@@
بیان گردیده است. منظور از ربای فاحش این است که سرمایه به شکل تصاعدی در مسیر ربا سیر کند یعنی سود در مرحله نخستین با اصل سرمایه ضمیمه شود و مجموعا مورد ربا قرار گیرند، و به همین ترتیب در هر مرحله، سود به اضافه سرمایه، سرمایه جدیدی را تشکیل دهد، و به این ترتیب در مدت کمی از راه تراکم سود مجموع بدهی بدهکار به چندین برابر اصل بدهی افزایش یابد و به کلی از زندگی ساقط گردد.
بطوری که از روایات و تواریخ استفاده می شود در زمان جاهلیت معمول بود که اگر بدهکار در راءس مدت نمی توانست بدهی خود را بپردازد از طلبکار تقاضا می کرد که مجموع سود و اصل بدهی را به شکل سرمایه جدیدی به او قرض بدهد و سود آن را بگیرد! در عصر ما نیز در میان رباخواران این رباخواری بسیار ظالمانه فراوان است.
در پایان آیه می فرماید: ((اگر می خواهید رستگار شوید باید تقوا را پیشه کنید و از این گناه بپرهیزید))(و اتقوا الله لعلکم تفلحون).
در آیه بعد مجددا روی حکم تقوا را تاءکید کرده، می گوید: ((و از آتشی بپرهیزید که در انتظار کافران آماده شده است))، (و اتقوا النار التی اعدت للکافرین).
از تعبیر ((کافران)) استفاده می شود که اصولا رباخواری با روح ایمان سازگار نیست و رباخواران از آتشی که در انتظار کافران است سهمی دارند!
و نیز استفاده می شود که آتش دوزخ اصولا برای کافران آماده شده و گناهکاران و عاصیان به همان مقدار که شباهت و هماهنگی با کافران دارند سهمی از آن خواهند داشت.
@@تفسیر نمونه، جلد 3، صفحه 109@@@
تهدید آیه سابق با تشویقی که در این آیه برای مطیعان و فرمانبرداران ذکر شده تکمیل می گردد و می فرماید: ((فرمان خدا و پیامبر را اطاعت کنید و رباخواری را ترک گوئید تا مشمول رحمت الهی شوید)).(و اطیعوا الله و الرسول لعلکم ترحمون).