(63) قَالَ بَلْ فَعَلَهُ کَبِیرُهُمْ هَذَا فَسْئَلُوهُمْ إِن کَانُواْ یَنطِقُونَ
(ابراهیم) گفت: بلکه این بزرگشان آن را انجام داده است. پس از خودشان بپرسید اگر سخن میگویند
نکتهها:
سؤال: آیا این جملهی حضرت ابراهیم که فرمود: «بت بزرگ چنین کرده است» دروغ نیست؟ و اگر هست چگونه باید آن را توجیه کرد؟ زیرا ابراهیم علیه السلام پیامبر و معصوم است و هرگز دروغ نمیگوید.
پاسخ: در تفسیر این جمله، نظرات و مطالب مختلفی ارائه شده است که ما به بعضی از آنها اشاره میکنیم:
الف: حضرت ابراهیم، دروغ نگفت، زیرا اگر چه این عمل را به بت بزرگ نسبت داد، ولی چون قرینه وجود دارد که حضرت از این سخن قصد جدّی نداشته و میخواسته این عقیدهی باطل را به رخ آنها بکشد، لذا دروغ محسوب نمیشود زیرا دروغ در جایی است که قرینهای همراه کلام نباشد، از این روی اگر به هنگام ورود آدم کودنی بگویند: بوعلی سینا آمد، آن را دروغ به حساب نمیآورند.**تفسیر نمونه.***
ب: حضرت ابراهیم باصطلاح «توریه» کرده ومرادش از «کبیرهم» خدا بوده است.
ج: حضرت دروغ گفت، ولی از آنجا که دروغ در مواردی مثل اصلاح ذاتالبین جایز است و حکم آن تابع مصلحت و مفسده میباشد، چه مصحلتی از این بالاتر که حضرت با کلامش، افکار جامد انسانها را تکان داده است؟**کافی، ج 2، ص 342 ؛ تفسیر نورالثقلین.***
د: این خبر، مشروط به نطق بتهاست، یعنی اگر بتها سخن گویند، بت بزرگ نیز این کار را کرده است، مثل آنکه پیرمردی بگوید، من الان کودکم اگر هیچ گیاهی در زمین نباشد، یعنی حال که گیاه وجود دارد، پس من کودک نیستم.**تفسیر نورالثقلین.***
احضار ابراهیم علیه السلام در برابر مردم و درخواست گواهی از آنان، یک جوسازی و ایجاد زمینه برای قتل او بود. (فأتوا به علی اعین الناس لعلهم)
پیامها:
1- بتپرستان نیز برای یقین به جرم وتکمیل پرونده وقضاوت نهایی، به مسئلهی گواهی مردم اعتماد دارند. (لعلهم یشهدون)
2- بزرگی کار ابراهیم علیه السلام به اندازهای بود که بت پرستان نیز ناچار به تعظیم شدند. به جای عبارت (یقال له ابراهیم) در آیه گذشته که حاکی از گمنامی و حقارت بود، در این آیه او را رسماً با اسم خودش که نشان از بزرگی و شناخت داشت خطاب کردند. (یا ابراهیم)
3- استهزا وطعنه بر خرافات، در مواردی لازم است. (بل فعله کبیرهم)
4- فیلمسازی، اجرای تئاتر و نمایش و نقش بازی کردن برای بیداری اذهان، کاری پسندیده و جایز است. (فجعلهم جذاذاً - بل فعله کبیرهم)