تربیت
Tarbiat.Org

تفسیر نور جلد 7
حاج شیخ محسن قرائتی

سوره انبیا آیه 47

(47) وَنَضَعُ الْمَوَزِینَ الْقِسْطَ لِیَوْمِ الْقِیَمَةِ فَلَا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئاً وَ إِن کَانَ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ أَتَیْنَا بِهَا وَکَفَی‏ بِنَا حَسِبِینَ
و ما برای روز قیامت، ترازوهای عدل برپا خواهیم کرد، پس (در آن روز) هیچ ستمی به احدی نخواهد شد و اگر (عملی) همسنگ دانه‏ی خردلی (هم) باشد، ما آن را (برای محاسبه) خواهیم آورد و (همین قدر در دقّت محاسبات) کافی است که ما حسابرس باشیم.
نکته‏ها:
این آیه بشارتی به نیکوکاران و هشداری به خلافکاران است که اعمال شما بی‏کم و کاست، کیفر و پاداش داده می‏شود، چنانکه فیض کاشانی می‏گوید:
هشدار که هر ذرّه حسابست در اینجا - دیوان حسابست و کتابست در اینجا
«خَردل» نام گیاهی است که دانه‏های بسیار ریز سیاه دارد و در کوچکی و حقارت، ضرب المثل شده است.
«میزان» به معنای وسیله‏ی سنجش، بارها در قرآن مجید مطرح شده و مورد تأکید خداوند متعال قرار گرفته است. ناگفته پیداست که سنجش هر چیزی با وسیله‏ای متناسب با آن صورت می‏پذیرد، مثلاً برای سنجش درجه‏ی هوا، آن را با دماسنج، برای اندازه گیری طول، آن را با متر و برای سنجش وزن اشیا، آن را با کیلو محاسبه می‏کنند. بدیهی است که برای سنجیدن انسان و اعمال او نیز از وسیله‏ای متناسب با او که همان انسان کامل است استفاده شود، همانطور که در روایات آمده است: امامان معصوم و انبیا و اوصیا علیهم السلام موازین قسط هستند. **کافی، ج‏1، ص 469 ؛ معانی الاخبار، ص 31.*** و در زیارتنامه‏ی امیرالمؤمنین علیّ علیه السلام نیز می‏خوانیم: «السلام علی میزان الاعمال»**تفسیر نمونه.***
سؤال: اگر واقعاً محاسبات خداوند، اینچنین دقیق است، پس دیگر عفو و کرم الهی چه جایگاه و توجیهی دارد؟!
پاسخ: حسابرسی یک اصل است و لطف و بخشش اصل دیگر که هر کدام در جای خود محفوظ است و منافاتی با دیگری ندارد.
سؤال: در بعضی آیات آمده است که خداوند برای گروهی از مردم، میزانی برپا نمی‏کند، (فلانقیم لهم یوم القیامة وزنا) آیا میزان برای افراد خاصّی خواهد بود؟
پاسخ: خیر، میزان برای همه‏ی انسان‏ها اقامه خواهد شد، امّا از آنجا که میزان برای محاسبه‏ی اعمال است وقتی تبهکاری چیزی در بساط ندارد تا ارائه کند و جهنّمی بودنش قطعی و مسلم است، دیگر نیازی به برپایی میزان نیست و سنجش بی‏معناست.**تفاسیر صافی و نورالثقلین.***
پیام‏ها:
1- هر چیز، هر شخص و هر عملی که قابلیّت سنجش داشته باشد، برای خود میزانی خواهد داشت. (الموازین)
2- حساب خداوند بسیار دقیق است. (مثقال حبة من خردل)
3- اعمال انسان در نظام آفرینش محو نمی‏شود و در قیامت با آن روبرو هستیم. (اتینا بها)
4- خدا، هم عالم است (اتینا بها)، هم عادل (القسط)، وهم حسابرس. (حاسبین)