(47) وَنَضَعُ الْمَوَزِینَ الْقِسْطَ لِیَوْمِ الْقِیَمَةِ فَلَا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئاً وَ إِن کَانَ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ أَتَیْنَا بِهَا وَکَفَی بِنَا حَسِبِینَ
و ما برای روز قیامت، ترازوهای عدل برپا خواهیم کرد، پس (در آن روز) هیچ ستمی به احدی نخواهد شد و اگر (عملی) همسنگ دانهی خردلی (هم) باشد، ما آن را (برای محاسبه) خواهیم آورد و (همین قدر در دقّت محاسبات) کافی است که ما حسابرس باشیم.
نکتهها:
این آیه بشارتی به نیکوکاران و هشداری به خلافکاران است که اعمال شما بیکم و کاست، کیفر و پاداش داده میشود، چنانکه فیض کاشانی میگوید:
هشدار که هر ذرّه حسابست در اینجا - دیوان حسابست و کتابست در اینجا
«خَردل» نام گیاهی است که دانههای بسیار ریز سیاه دارد و در کوچکی و حقارت، ضرب المثل شده است.
«میزان» به معنای وسیلهی سنجش، بارها در قرآن مجید مطرح شده و مورد تأکید خداوند متعال قرار گرفته است. ناگفته پیداست که سنجش هر چیزی با وسیلهای متناسب با آن صورت میپذیرد، مثلاً برای سنجش درجهی هوا، آن را با دماسنج، برای اندازه گیری طول، آن را با متر و برای سنجش وزن اشیا، آن را با کیلو محاسبه میکنند. بدیهی است که برای سنجیدن انسان و اعمال او نیز از وسیلهای متناسب با او که همان انسان کامل است استفاده شود، همانطور که در روایات آمده است: امامان معصوم و انبیا و اوصیا علیهم السلام موازین قسط هستند. **کافی، ج1، ص 469 ؛ معانی الاخبار، ص 31.*** و در زیارتنامهی امیرالمؤمنین علیّ علیه السلام نیز میخوانیم: «السلام علی میزان الاعمال»**تفسیر نمونه.***
سؤال: اگر واقعاً محاسبات خداوند، اینچنین دقیق است، پس دیگر عفو و کرم الهی چه جایگاه و توجیهی دارد؟!
پاسخ: حسابرسی یک اصل است و لطف و بخشش اصل دیگر که هر کدام در جای خود محفوظ است و منافاتی با دیگری ندارد.
سؤال: در بعضی آیات آمده است که خداوند برای گروهی از مردم، میزانی برپا نمیکند، (فلانقیم لهم یوم القیامة وزنا) آیا میزان برای افراد خاصّی خواهد بود؟
پاسخ: خیر، میزان برای همهی انسانها اقامه خواهد شد، امّا از آنجا که میزان برای محاسبهی اعمال است وقتی تبهکاری چیزی در بساط ندارد تا ارائه کند و جهنّمی بودنش قطعی و مسلم است، دیگر نیازی به برپایی میزان نیست و سنجش بیمعناست.**تفاسیر صافی و نورالثقلین.***
پیامها:
1- هر چیز، هر شخص و هر عملی که قابلیّت سنجش داشته باشد، برای خود میزانی خواهد داشت. (الموازین)
2- حساب خداوند بسیار دقیق است. (مثقال حبة من خردل)
3- اعمال انسان در نظام آفرینش محو نمیشود و در قیامت با آن روبرو هستیم. (اتینا بها)
4- خدا، هم عالم است (اتینا بها)، هم عادل (القسط)، وهم حسابرس. (حاسبین)