(23) لَا یُسْئَلُ عَمَّا یَفْعَلُ وَهُمْ یُسْئَلُونَ
او (خداوند) از آنچه انجام میدهد سؤال نمیشود، امّا آنها (مردم، در انجام کارهایشان) مورد بازخواست قرار میگیرند.
نکتهها:
مسئولیّتِ پاسخگویی انسان در قبال کارهایی که انجام میدهد، بارها در قرآن مطرح شده است، از آن جمله میفرماید: (فو ربّک لنسئلنّهم اجمعین)**حجر، 92.*** به پروردگارت سوگند که از همهی مردم سؤال خواهیم کرد. و یا در جایی دیگر میخوانیم: (و قفوهم انّهم مسئولون)**صافّات، 24.*** آنها را متوقّف کنید، آنها باید بازخواست شوند. به هر حال در روز قیامت، از افکار و نیات، از جوانی و عمر، از درآمد و مصرف، از انتخاب رهبر و اطاعت از بزرگان، سؤال خواهد شد.
سؤال: چگونه است که در آیه دیگری میفرماید: از هیچ جنّ و انسی سؤال نمیشود؟ (فیومئذٍ لا یسئل عن ذنبه انس ولا جان)**الرحمن، 39.***
پاسخ: در قیامت صحنهها متفاوت است و هر صحنهای شرایط خاص خود را دارد. مثلاً در یک موقف وقتی از انسانها سؤال شود، آنها میتوانند با زبان پاسخگو باشند، امّا در موقف دیگر بر لبهای آنان مهر میزنند و دیگر اعضا وجوارح به شهادت بر اعمال میپردازند.
پیامها:
1- خداوند، مالک حقیقی ومطلق هستی است و مالک در تصرّف در محکومش، مورد مؤاخذه واقع نمیشود. (ربّ العرش... لا یسئل)
2- کسی میتواند سؤال کند که طلبی و یا حقّی داشته باشد و هیچ کس از خداوند طلبی و یا بر او حقّی ندارد. (لا یسئل)
3- کسی میتواند از خداوند بازخواست کند که مافوق او و بر او برتری داشته باشد و چنین موجودی نیست. (لا یسئل)
4- انسانها در قبال کارهایشان مسئول و متعهّدند. (و هم یسئلون)
5 - سؤال ومؤاخذه، بهترین نشانه بر مسئولیّت ومهمترین علامت بر آزادی و اختیار انسانهاست.**در حدیثی از امام رضا علیه السلام آمده است که خداوند به آدم علیه السلام خطاب فرمود: «یابن آدم، بمشیّتی کنت انت الذی تشاء لنفسک ما تشاء» یعنی من اراده کردهام که تو با خواست خودت آزاد باشی. (تفسیر صافی) ***(وهمیسئلون) (آری انسان مجبور بازخواست نمیشود)
زیرا بازخواست و سؤال از شخصی غیر مسئول و مجبور، عقلاً قبیح است.