(104) الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیَوةِ الدُّنْیَا وَهُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً
آنان که در زندگی دنیا تلاششان گم و نابود میشود، در حالی که میپندارند (همچنان) کار شایسته و نیک انجام میدهند.
نکتهها:
در روایات، این آیه به منکران ولایت امیرمؤمنان علی علیه السلام **تفسیر نورالثقلین.*** و کسانی که در انجام حج، امروز و فردا میکنند**تفسیر ابوالفتوح. ***تفسیر شده است.
حضرت علی علیه السلام فرمود: مصداق آیه، اهل کتابند که در آغاز برحق بودند، سپس بدعتهایی در دین گذاشتند و گمان میکردند که کار نیکی انجام میدهند. آنگاه فرمود: «و ما اهل النهر منهم ببعید»، نهروانیان دست کمی از آنان ندارند.**تفسیر مجمعالبیان و نورالثقلین.***
امام حسین علیه السلام در دعای عرفه میفرماید: خدایا خوبیهای ما بدی است و حقیقتهای ما ادّعایی بیش نیست.
همان گونه که بهرهمندیها متفاوت و دارای درجاتی است؛ دو برابر، چند برابر، ده برابر: (ضعف، اضعاف، عشرة امثالها) و گاهی هفت صد برابر، (فی کلّ سنبلةٍ مأة حبّة)**بقره، 261.*** و گاهی فوق تصوّر، (فلا تعلم نفسٌ ما اُخفی لهم)**سجده، 17.***، ضرر و زیانها نیز دارای مراحل و تفاوتهایی است:
الف: گاهی معاملهی بدی است. (بئسما اشتروا)**بقره، 90.***
ب: گاهی سودی ندارد. (فماربحت تجارتهم)**بقره، 16.***
ج: گاهی خسارت است. (اشتروا الضّلالة بالهدی)**بقره، 175.***
د: گاهی غرق در زیان است. (لفی خسر)**عصر، 2.***
ه: گاهی خسارت بزرگ و آشکار است. (خسراناً مبینا)**نساء، 119.***
و: گاهی خسارت در تمام ابعاد است. (بالأخسرین اعمالاً)**کهف، 103.***
زیانکاران چند گروهند:
الف: گروهی که کار نیک نمیکنند.
ب: گروهی که برای دنیا کار میکنند، نه آخرت.
ج: گروهی که کار میکنند و میدانند که کارشان صحیح نیست.
د: گروهی که در زیانند و میپندارند که سود میبرند.
سه گروه اوّل، ممکن است با توبه به فکر اصلاح خود و جبران بیفتند، ولی گروه چهارم چون به فکر چاره نمیافتند، بدترین مردمند. مثل راهبان مسیحی که خود را از لذّات حلال دنیا محروم میکنند ومورد انتقاد انبیا نیز هستند، یا مثل زاهدنماهای ریاکار.
کسانی که اعتقادات صحیحی ندارند و از پندارهای باطل خود پیروی میکنند، تنها در یک عمل خسارت نمیکنند، بلکه در همهی برنامهها زیان میبینند. زیرا معیار ارزش هر کاری انگیزه درست آن است و قرآن نیز با تعابیری همچون: (أحسب، یحسبون، لا یحسبنّ، أفحسبتم و...) از حسابگریهای متّکی به خیال و پندار بیاساس، انتقاد کرده است.
پیامها:
1- پیامبر مأمور بیان سود و زیان واقعی مردم است. (قل... اعمالا)
2- شیوهی پرسش و پاسخ، از بهترین روشهای آموزش و تربیت است. (هل ...)
3- انسان در معرض غفلت از سود و زیان خویش است. (هل ننبّئکم...)
4- هیچ عملی محو نمیشود، گرچه به نظر گم میشود. (ضلّ سعیهم)
5 - تکیه بر خیال نکنیم و واقعگرا باشیم. (یحسبون)