(49) وَوُضِعَ الْکِتَبُ فَتَرَی الْمُجْرِمِینَ مُشْفِقِینَ مِمَّا فِیهِ وَیَقُولُونَ یَوَیْلَتَنَا مَالِ هَذَا الْکِتَبِ لَا یُغَادِرُ صَغِیرَةً وَلَا کَبِیرَةً إِلَّا أَحْصَهَا وَوَجَدُواْ مَا عَمِلُواْ حَاضِراً وَلَا یَظْلِمُ رَبُّکَ أَحَداً
و کتاب (و نامهی اعمال) در میان نهاده میشود، پس مجرمان را میبینی که از آنچه در آن است بیمناکاند و میگویند: وای بر ما، این چه نوشتهای است که هیچ (گفتار و کردار) کوچک و بزرگی را فروگذار نکرده مگر اینکه برشمرده است! و آنچه را انجام دادهاند (در برابر خود) حاضر مییابند و پروردگارت به هیچ کس ستم نمیکند.
نکتهها:
بارها قرآن از مسئلهی کتاب و پرونده و نامهی عمل در قیامت سخن به میان آورده است و میفرماید: فرستادگان ما مینویسند: (انّ رسلنا یکتبون)**یونس، 21.***، آثار کارها را هم مینویسیم: (نکتب ما قدّموا و آثارهم)**یس، 12.***، نامه عمل آنان بر گردنشان آویخته میشود: (الزمناه طائره فی عنقه)**اسراء، 13.***، پروندهها در قیامت گشوده میشود: (و اذ الصُّحف نُشرت)**تکویر، 10.***، نامهها به دست خود افراد داده میشود؛ نامهی خوبان به دست راست و نامه بدکاران به دست چپ آنان داده میشود. همان گونه که هر فردی پروندهای دارد، هر امّتی نیز کتاب و پروندهای دارد. (کل امّة تُدعی الی کتابها)**جاثیه، 28.***
پیامبراکرم صلی الله علیه و آله در بازگشت از جنگ حُنین، در یک صحرای خشک فرود آمد. به اصحاب فرمود: بگردید تا هر چه از چوب وخاشاک یافتید گرد آورید. اصحاب رفتند و هر کس چیزی آورد. روی هم ریختند و انباشته شد. پیامبر فرمود: «هکذا تجتمع الذنوب، ایاکم و المحقّرات من الذنوب» گناهان اینگونه جمع میشوند، پس از گناهان کوچک پرهیز کنید.**کافی، ج2، ص 288.***
از این برنامه این درس را نیز میتوان گرفت که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله آموزشی اردوئی و بیابانی تجسّمی، نمایشی و عملی، همراه با پرکردن اوقات فراغت برای یاران خود داشتند، آن هم وقتی که خطر غرور ناشی پیروزی در جنگ در کمین آنان بود، واصحاب خود را بیگناه یا کم گناه میپنداشتند.
امام صادق علیه السلام فرمودند: در روز قیامت هنگامی که کارنامهی عمل انسان به او داده میشود، پس از نگاه به آن و دیدن آنکه تمام لحظهها و کلمهها و حرکات و کارهای او ثبت شده، همهی آنها را به یاد میآورد، مانند اینکه ساعتی قبل آنها را مرتکب شده است، لذا میگوید: «یا ویلتنا ما لهذا الکتاب لایغادر صغیرة...».**تفسیر المیزان.***
آنان که در دنیا بیخیال و بیتفاوت بوده و به هر کاری دست میزنند، در آخرت هراس و دلهره خواهند داشت، (مشفقین) ولی مؤمنان که در دنیا اهل تعهّد و خداترسی بودند در آنجا آسودهاند. (انّا کنّا قبل فی اهلنا مشفقین)**طور، 26.***
پیامها:
1- در قیامت، هم نامهی عمل هر فرد به دستش داده میشود، هم کتابی در برابر همه قرار داده میشود. (و وضع الکتاب)
2- نگرانی و هراس مجرمان، از عملکرد ثبت شدهی خویش است، نه از خداوند. (مشفقین ممّا فیه)
3- قیامت، روز حسرت و افسوس مجرمان است. (یا ویلتنا)
4- علم افراد به عملکرد خودشان در قیامت چنان است که گویا همه با سواد میشوند، چون کتاب و خواندن برای همه مطرح است. (وضع الکتاب... مشفقین ممّا فیه)
5 - عملهای انسان دارای درجات است. (صغیرةً ولا کبیرةً)
6- قیامت، صحنهی تجسّم عملهای انسان است. (وجدوا ما عملوا حاضراً)
7- ظلم نکردن و به عدالت رفتار کردن، لازمه ربوبیّت الهی است. (ولایظلم ربّک احداً)