(23) وَقَضَی رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُواْ إِلَّآ إِیَّاهُ وَبِالْولِدَیْنِ إِحْسَناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَآ أَوْ کِلَاهُمَا فَلَا تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلًا کَرِیماً
پروردگارت مقرّر داشت که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید. اگر یکی از آن دو یا هر دو نزد تو به پیری رسیدند، به آنان «اُف» مگو و آنان را از خود مران و با آنان سنجیده و بزرگوارانه سخن بگو.
نکتهها:
در احادیث، در مورد احسان به والدین بسیار سفارش شده و از آزردن آنان نکوهش به عمل آمده است:
پاداش نگاه رحمت به والدین، حج مقبول است. رضایت آن دو رضای الهی و خشم آنان خشم خداست. احسان به پدر و مادر عمر را طولانی میکند و سبب میشود که فرزندان نیز به ما احسان کنند. در احادیث آمده است: حتّی اگر تو را زدند، تو «اُفّ» نگو، خیره نگاه مکن، دست بلند مکن، جلوتر از آنان راه نرو، آنان را به نام صدا نزن، کاری مکن که مردم به آنان دشنام دهند، پیش از آنان منشین و پیش از آنکه از تو چیزی بخواهند به آنان کمک کن.**تفسیر نورالثقلین.***
مردی مادرش را به دوش گرفته طواف میداد، پیامبر را در همان حالت دید، پرسید: آیا حقّ مادرم را ادا کردم؟ فرمود: حتّی حقّ یکی از نالههای زمان زایمان را ادا نکردی.**تفسیر نمونه.***
از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله سؤال شد: آیا پس از مرگ هم احسانی برای والدین هست؟ فرمود: آری، از راه نماز خواندن برای آنان و استغفار برایشان و وفا به تعهّداتشان و پرداخت بدهیهایشان و احترام دوستانشان.**تفسیر مجمعالبیان.
***
مردی از پدرش نزد پیامبر شکایت کرد. حضرت پدر را خواست و پرسش نمود، پدر پیر گفت: روزی من قوی و پولدار بودم و به فرزندم کمک میکردم، امّا امروز او پولدار شده و به من کمک نمیکند. رسول خدا گریست و فرمود: هیچ سنگ و شنی نیست که این قصه را بشنود و نگرید! سپس به آن فرزند فرمود: «انت و مالُک لابیک» تو و داراییات از آنِ پدرت هستید.**تفسیر فرقان.***
در حدیث آمده است: حتّی اگر والدین فرزند خود را زدند، فرزند بگوید: «خدا شما را ببخشد» که این کلمه همان «قول کریم» است.**کافی، ج2، ص157.***
احسان به والدین، از صفات انبیاست. چنانکه در مورد حضرت عیسی علیه السلام ، توصیفِ (برّاً بوالدتی)**مریم، 39.*** ودر مورد حضرت یحیی علیه السلام (برّاً بوالدیه)**مریم، 14.*** آمده است.
والدین، تنها پدر و مادر طبیعی نیستند. در برخی احادیث، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و امیرالمؤمنین علیه السلام پدر امّت به حساب آمدهاند.**«أنا و علیّ ابوا هذه الامّة». بحار، ج 16، ص 95.*** همچنان که حضرت ابراهیم، پدر عرب به حساب آمده است.**تفسیر نورالثقلین.*** (ملّة ابیکم ابراهیم)**حج، 78.***
اگر والدین توجّه کنند که پس از توحید مطرحند، انگیزهی دعوت فرزندان به توحید در آنان زنده میشود. (قَضی ربّک ألاّ تعبدوا اِلاّ ایّاه و بالوالدین احساناً)
پیامها:
1- توحید، در رأس همهی سفارشهای الهی است. (قَضی ربّک ألاّ تعبدوا اِلاّ ایّاه)
2- احترام به والدین، در کنار اطاعت از خداوند مطرح است. (الاّتعبدوا الاّ ایّاه و بالوالدین احساناً)
3- فرمانِ نیکیبه والدین مانند فرمانِ توحید، قطعی ونسخنشدنی است.(قَضی)
4- احسان به والدین در کنار توحید آمده است تا نشان دهد این کار، هم واجب عقلی و وظیفهی انسانی است، هم واجب شرعی. (قَضی ربّک ألاّ تعبدوا اِلاّ ایّاه و بالوالدین احساناً)
5 - نسل نو باید در سایهی ایمان، با نسل گذشته، پیوند محکم داشته باشند. (لاتعبدوا الاّ ایّاه و بالوالدین احساناً)
6- در احسان به والدین، مسلمان بودن آنها شرط نیست. (بالوالدین احساناً)
7- در احسان به پدر و مادر، فرقی میان آن دو نیست. (بالوالدین احساناً)
8 - نیکی به پدر ومادر را بیواسطه وبه دست خود انجام دهیم. (بالوالدین احساناً)
9- احسان، بالاتر از انفاق است و شامل محبّت، ادب، آموزش، مشورت، اطاعت، تشکّر، مراقبت و امثال اینها میشود. (بالوالدین احساناً)
10- احسان به والدین، حدّ و مرز ندارد. (بالوالدین احساناً) (نه مثل فقیر، که تا سیر شود، وجهاد که تا رفع فتنه باشد و روزه که تا افطار باشد.)
11- سفارش قرآن به احسان، متوجّه فرزندان است، نه والدین. (و بالوالدین احساناً) زیرا والدین نیازی بهسفارش ندارند و به طور طبیعی به فرزندان خود احسان میکنند.
12- هرچه نیاز جسمی وروحیِ والدین بیشتر باشد، احسان به آنان ضروریتر است. (یبلغنّ عندک الکبر)
13- پدر و مادر سالمند را به آسایشگاه نبریم، بلکه نزد خود نگهداریم. (عندک)
14- وقتی قرآن از رنجاندن سائل بیگانهای نهی میکند، (امّا السائل فلا تنهر) تکلیف پدر و مادر روشن است. (لا تنهر هما)
15- هم احسان لازم است، هم سخن زیبا و خوب. (احساناً ... قل لهما قولاً کریماً)
(بعد از احسان، گفتار کریمانه مهمترین شیوهی برخورد با والدین است.)
16- در احسان به والدین و قول کریمانه، شرط مقابله نیامده است. یعنی اگر آنان هم با تو کریمانه برخورد نکردند، تو کریمانه سخن بگو. (وقل لهما قولاً کریماً)