(93) وَلَوْ شَآءَ اللَّهُ لَجَعَلَکُمْ أُمَّةً وَحِدَةً وَلَکِن یُضِلٌّ مَن یَشَآءُ وَیَهْدِی مَن یَشَآءُ وَلَتُسْئَلُنَّ عَمَّا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ
ترجمه: و اگر خداوند خواسته بود (همه شما را به طور اکراه و اجبار) یک اُمت (مؤمن و) متحد قرار داده بود، (تا میان شما هیچ اختلافی نباشد، ولی این اجبار و اکراه خلاف سنت و برنامه اوست و لذا) هر که را بخواهد گمراه میکند (و به حال خودش وامیگذارد) و هر که را بخواهد (و استحقاق هدایت دارد) هدایت میکند و قطعاً شما از آنچه انجام میدادید بازخواست خواهید شد.
نکتهها:
خداوند همهی مردم را به طور فطری هدایت میفرماید، لکن مردم بر اساس اختیار و آزادی که دارند دو گروه میشوند؛ گروهی بر خلاف عقل و فطرت راه خلاف را انتخاب میکنند و توبه نمیکنند، خداوند نیز آنان را به حال خود رها و گمراه میکند، ولی گروهی همان راه فطرت و اطاعت را انتخاب میکنند، وخداوند آنان را کمک و هدایت میکند. بنابراین مراد از هدایت و گمراه کردن خداوند مرحلهی بعد از انتخاب انسان است. مثلاً هدف معلم در روز اول تدریس آموزش دادن به همه شاگردان است لکن گروهی که برای فهمیدن تلاش میکنند معلم وقت خصوصی نیز به آنان میدهد، ولی شاگرد بازیگوش را به حال خود رها میکند. راستی اگر هدایت و گمراه شدن انسان اختیاری نبود، در پایان آیه خداوند نمیفرمود: شما بازخواست میشوید! پس سؤال خداوند نشانهی آزادی ماست. زیرا انسان مجبور مورد بازخواست قرار نمیگیرد.
پیامها:
1- دست خداوند در اجبار مردم باز است، لکن سنت و برنامه او آزاد گذاشتن مردم است. (و لو شاء اللَّه لجعلکم)
2- انسان در انتخاب عقیده وراه آزاد است. (لتسئلن)
2- سؤال و جواب در قیامت را جدّی بگیریم. (و لتسئلنّ)
3- سؤال و بازخواست از همهی کارهای انسان است. (عمّا کنتم)