فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَلَکِنَّ اللَّهَ قَتَلَهُمْ وَمَا رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَلَکِنَّ اللَّهَ رَمَی وَلِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْهُ بَلَآءً حَسَناً إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ
شما (با نیروی خود)، آنان (کفّار) را نکشتید، بلکه خداوند (با امدادهای غیبی) آنها را به قتل رساند. (ای پیامبر!) آنگاه که تیر اافکندی، تو نیفکندی، بلکه خدا افکند (تا کافران را مرعوب کند) و تا مؤمنان را از سوی خویش به آزمونی نیکو بیازماید، زیرا خداوند، بسیار شنوا و داناست.
نکته ها
در روز جنگ بدر، پیامبر صلی الله علیه وآله به علی علیه السلام فرمود: مشتی خاک و سنگریزه از زمین بردار و به من بده. علی علیه السلام چنین کرد وپیامبر با خواندن دعایی آنها را بهسوی دشمن پرتاب کرد واین کار اثر معجزآسایی داشت، طوفانی به پا کرد وباعث وحشتی عجیب در دل دشمن شد. **تفاسیر المیزان ونمونه***
آری، عامل مهم پیروزی در جنگ بدر، اراده و امداد الهی بود، نه نیروی مادّی و قواعد و تاکتیکهای نظامی و گرنه لشگری اندک و تنها با یک یا دو اسبسوار، چگونه بر سپاهی انبوه و کاملاً مجهّز و دارای یکصد اسبسوار، پیروز میشد؟
«بلاء»، به معنای آزمایش است که اگر با نعمت و پیروزی باشد، «بلاء حَسَن» است و اگر به وسیلهی مصیبت و مجازات باشد «بلاء سیّیء» است، چنانکه قرآن دربارهی بنیاسرائیل میفرماید: «و بَلَوناهم بِالحَسنات و السیّئات» **اعراف، 168، تفسیر نمونه***
انسان اگر با اعتقاد صحیح و در مسیر حقّ حرکت کرده و به فرمان الهی تلاش و کوشش کند، امدادهای خداوند را در پی خود دارد، «لیبلی المؤمنین منه بلاء حسناً» و وجود او وجودی خدایی میگردد، چنانکه در روایتی خداوند میفرماید: بنده با نافله و کارهای مستحب به مقام قرب رسیده و دست او دست من، گوش او گوش من و تمام اعضا و جوارح او خدایی میشود و آنچه بخواهد، همان میشود. «انّه لیتقرّب الیّ بالنافلة حتّی اُحبّه فاذا احببتُه کنتُ سمعه الّذی یسمع به و بصره الّذی یبصر به و لسانه الّذی ینطق به و یده الّذی یبطش بها اِن دعانی أجبتُه و اِن سألنی أعطیتُه...» **کافی، ج2، ص352*** پس اگر حرکتی نیز انجام میدهد، در واقع آن حرکت از خداوند است. «و ما رمیتَ اذ رمیت و لکنّ اللّه رَمی» امّا در مقابل اگر در مسیر غیر الهی و به فرمان دیگران حرکت کند، در حقیقت وجودی شیطانی پیدا نموده است، چنانکه عایشه در رویارویی با سپاه امیرالمؤمنین علی علیه السلام در جنگ جمل، به تأسّی از پیامبر صلی الله علیه وآله مشتی خاک به سوی آنان پرتاب کرد و دعا نمود، پس از آن حضرت علی علیه السلام به او فرمودند: این شیطان بود که چنین کرد. «و ما رمیتِ اذ رمیتِ و لکنّ الشیطان رمی». **شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج1، ص257***
پیام ها
1- پیروزی در جنگ موجب غرور و عُجب شما نشود، خداوند و امدادهای او را فراموش نکنید. «فلم تقتلوهم و لکنّ اللّه قَتَلهم...»
2- انسان در افعال خود، نه مستقل از ارادهی خداوند است و نه مجبور. کارها، از آن جهت که با اختیار از انسان سر میزند، به او نسبت داده میشود، ولی چون نیرو وتأثیر از خداست، به خدا نسبت داده میشود. «مارمیتَ... ولکنّ اللّه رَمی»
3- وجود پیامبر و رهبر، نقش به سزایی در جلب امدادهای غیبی خداوند دارد. «وما رمیتَ اذ رمیتَ...»
4- جنگ وجهاد، یکی از وسایل آزمایش الهی است، تا مؤمنان واقعی از افراد ضعیفالایمان و یا بیایمان شناخته شوند. «بلاء حسناً»
5 - امداد الهی و پیروزی مؤمنان و شکست دشمنان اتّفاقی و بیحساب نیست، بلکه از روی علم وآگاهی خداوند است. «اِنّ اللّه سمیع علیم»