وَإِذْ یَعِدُکُمُ اللَّهُ إِحْدَی الطَّائِفَتَیْنِ أَنَّهَا لَکُمْ وَتَوَدُّونَ أَنَّ غَیْرَ ذَاتِ الشَّوْکَةِ تَکُونُ لَکُمْ وَ یُرِیدُ اللَّهُ أَن یُحِقَّ الْحَقَّ بِکَلِمَتِهِ وَ یَقْطَعَ دَابِرَ الْکَفِرِینَ
و (به یاد آورید) زمانی که خداوند شما را وعده میداد که یکی از دو گروه (کاروان تجارتی یا لشکر جنگی دشمن،) از آنِ شما خواهد بود، و شما (به خاطر راحتطلبی و منافع مادّی) دوست داشتید گروه غیر مسلّح (کاروان تجارتی) در اختیارتان قرار گیرد. در حالی که خداوند میخواهد حقّ را با کلمات (و سنّتهای) خویش استوار ساخته و ریشهی کفّار را برکند. (از این رو شما را با تعداد کم و نداشتن آمادگی جنگی در بدر با لشکر قریش درگیر و سرانجام پیروز ساخت.)
نکته ها
«شوکة» از «شوک»، به معنای خار و سرنیزه، و سمبل «گروه مسلّح» است. مراد از «غیر ذات الشوکة»، در اینجا همان کاروان تجاری غیر مسلّح میباشد.
مراد از «کلمات حقّ»، سنّتها، اوامر الهی و اولیای الهی میباشد. کلمهی «دابر»، به معنای عقب و دنبالهی چیزی میباشد و «یقطع دابر»، کنایه از ریشهکن ساختن است.
در ماه رمضان سال دوّم هجری، به پیامبر صلی الله علیه وآله اطلاع دادند که ابوسفیان در رأس یک کاروان تجاری بسیار مهم در راه رسیدن به مکّه میباشد. آن حضرت برای تضعیف قدرت کافران و جبران اموالی که کفّار مکّه از مسلمانان مهاجر مصادره کرده بودند، به همراه 313 نفر آمادهی حمله به آن کاروان تجاری شدند. ابوسفیان سردسته کاروان، پس از باخبر شدن از این تصمیم، کفّار مکّه را خبردار کرد و کاروان را از بیراهه، راهی مکّه نمود.
از آنجا که بسیاری از مشرکان مکّه در آن کاروان سهمی داشتند وهمچنین با زور وتهدید آنان، حدود هزار نفر به سرعت بسیج شدند و به همراه بزرگان و سرشناسان مکّه و با ساز و برگ کامل نظامی به فرماندهی ابوجهل، برای دفاع از گروه چهل نفری تجّار حرکت کردند. روز هفدهم ماه رمضان، در بیابانی بین مکّه و مدینه، سه گروه حاضر بودند: مسلمانان، سپاه کفر و کاروان تجاری کفّار.
پیامبر پس از اطلاع از حرکت سپاه دشمن، با یاران و اصحاب خود مشورت نمود که آیا به تعقیب کاروان تجاری بپردازند و یا آنکه با سپاه کفر مقابله کنند؟ نظرهای متعدّدی بیان شد، ولی سرانجام تصمیم گرفتند با سپاه کفر مقابله کنند. با آنکه مسلمین ساز و برگ نظامی چندانی نداشتند و به قصد جنگ ودرگیری مسلحانه بیرون نیامده بودند و تعداد کفّار سه برابر آنان بود، ولی عاقبت با امدادهای غیبی خداوند، بر دشمن پیروز شدند. در این جنگ، ابوجهل و هفتاد کافر دیگر کشته شدند که بیشتر کشتهشدگان به دست علی علیه السلام بود و هفتاد نفر اسیر گشتند، در حالی که تنها 14 نفر از سپاه اسلام به شهادت رسیدند. **تفسیر المیزان***
پیام ها
1- یادآوری امدادهای الهی، لازم و عامل تقویت ایمان است. «واذ»
2- پیروزی، تنها با تعداد نفرات و تجهیزات جنگی نیست، عامل عمده، ارادهی خداوند است. «یرید اللّه» آری، اراده خدا، غالب بر عوامل طبیعی است.
3- گاهی ارادهی الهی، با دست مؤمنان انجام میشود. «یرید اللّه»
4- طبع انسان، راحتطلب است. «تَوَدّون أن غیر ذات الشوکة تکون لکم» (به خاطر سختی و مشکلات، برنامههای اساسی و اصولی را فدای مسائل ساده و غیر اصولی نکنیم.)
5 - احقاق حقّ، به وسیلهی کلمات الهی، (اولیا، سنن، قوانین، اوامر، فداکاری، جهاد و عمل به دستورات الهی) است. «یحقّ الحقّ بکلماته»
6- پیروزی حقّ بر باطل، بالاتر از درآمد اقتصادی است. «تَوَدّون أنّ غیر ذات الشوکة تکون لکم... یرید اللّه أن یحقّ الحقّ بکلماته»
7- پیروزی نهایی، با عزّت حقّ و ذلّت باطل خواهد بود. «یرید اللّه ان یحقّ الحقّ... و یقطع دابر الکافرین»
8 - هدف جهاد اسلامی، احقاق حقّ و انهدام باطل است، نه کشورگشایی و اشغال سرزمین. «أن یحقّ الحقّ بکلماته و یقطع دابر الکافرین»