وَسْئَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَةِ الَّتِی کَانَتْ حَاضِرَةَ الْبَحْرِ إِذْ یَعْدُونَ فِی السَّبْتِ إِذْ تَأْتِیهِمْ حِیتَانُهُمْ یَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعاً وَیَوْمَ لَا یَسْبِتُونَ لَا تَأْتِیهِمْ کَذَ لِکَ نَبْلُوهُم بِمَا کَانُواْ یَفْسُقُونَ
و (ای پیامبر!) از آنان دربارهی (مردم) آن آبادی که کنار دریا بود سؤال کن! آنگاه که (به قانون،) در روز شنبه تجاوز میکردند، هنگامی که روز تعطیلی (شنبه)، ماهیها (به روی آب در) کنارههای دریا به نزد آنان میآمدند، و(لی) روزی که تعطیل نبودند، ماهیان آشکار نمیشدند. ما این گونه آنان را به خاطر تجاوز و فسقشان آزمایش میکردیم.
نکته ها
کلمهی «سَبت»، به معنای قطع و تعطیل کار برای استراحت و آرامش است که از آن تعبیر به تعطیلی میشود. بنابراین «یوم السَبت» یعنی روز تعطیل که برای یهود، روز شنبه بود و «یوم لایسبتون» یعنی روزی که تعطیل نمیکردند.
«شُرّعاً» جمع «شارع»، به معنای ساحل و کنار آب است، روز شنبه که صید تعطیل بود، ماهیان خود را از عمق آب به ساحل میرساندند. بعضی نیز گفتهاند مراد از «شُرّعاً» ماهیانی هستند که سر از آب بیرون آورده و خود را نشان میدهند. **تفسیر راهنما***
گروهی از بنیاسرائیل (مردم ایله) که در ساحل دریا زندگی میکردند، به فرمان خدا در روزهای شنبه صید ماهی برای آنها ممنوع بود، امّا در همان روز، ماهیهای دلخواه آنان، «حیتانهم» جلوهگری بیشتری میکردند، «شرّعاً» و مردم را بیشتر وسوسه میکردند! که این خود آزمایش الهی بود. این قوم، قانون الهی را مزوّرانه شکستند و با ساختن حوضچههای ساحلی و بستن راه فرار و خروج ماهیهایی که روزهای شنبه به آن وارد میشدند، روز یکشنبه به راحتی آنها را صید میکردند و ادّعا میکردند که از فرمان الهی تخلّف نکرده و روز شنبه صید نکردهاند.
خداوند، گرچه ماهی را برای استفادهی مردم آفریده است، ولی یک روز از هفته صید ماهی را به عنوان امتحان، منع فرمود، بنابراین هر تحریمی، الزاماً جنبهی بهداشتی ندارد، ماهی شنبه با روزهای دیگر از نظر مواد پروتئینی فرقی ندارد.
حضرت علی علیه السلام به شدّت از توجیه گناه و حلال نمودن حرام با توجیه خمر به نبیذ، رشوه به هدیه و ربا به معامله، انتقاد میکردند. **نهج البلاغه، خطبه 156***
گاهی آزمایش الهی، در صحنههایی است که تمایلات انسان به اوج میرسد، چنانکه در این آیه منع از صید و آزمایش در حالی است که ماهیان بیشتر خود را نشان میدهند، «تأتیهم حیتانهم» یا در آیه 94 سورهی مائده که سخن از تحریم شکار در حالت احرام است، میخوانیم: «لیبلونّکم اللّه بشیء منالصّید تناله أیدیکم و رماحکم» آنجا که شکار، در دسترس و در تیررس است، منع صید در آن حالت، یک آزمایش الهی است.
پیام ها
1- قانونشکنی نیاکان، نسلهای بعدی را نیز شرمنده میکند. «وَسْئَلهم...»
2- نقل خصلتهای زشت نیاکان که به خاطر آنها تنبیه شدهاند، برای عبرت دیگران مانعی ندارد. «عن القریة الّتی»
3- ساحلنشینی و گذران زندگی از طریق ماهیگیری، در طول تاریخ بوده است. «کانت حاضرة البحر...»
4- چهرهی واقعی گناه، با کلاه شرعی و حیله، عوض نمیشود. (ساختن حوضچههای کنار دریا برای صید روز بعد) «یعدون فی السّبت»
5 - ماهیان دریا، به ارادهی الهی قدرت تشخیص روزهای هفته و افراد صیّاد را پیدا میکنند. «تأتیهم... لاتأتیهم»
6- جلوههای دنیایی و مادّی، یکی از آزمایشهای الهی است. «کذلک نبلوهم»