وَاتَّخَذَ قَوْمُ مُوسَی مِن بَعْدِهِ مِنْ حُلِیِّهِمْ عِجْلاً جَسَداً لَّهُ خُوَارٌ أَلَمْیَرَوْاْ أَنَّهُ لَایُکَلِّمُهُمْ وَلَا یَهْدِیهِمْ سَبِیلًا اتَّخَذُوهُ وَکَانُواْ ظَلِمِینَ
و قوم موسی پس از (رفتن) او (به کوه طور) از زیورهای خود مجسّمهی گوسالهای (ساختند و به پرستش) گرفتند که صدای گاو داشت، آیا ندیدند که آن (گوساله) با آنان سخن نمیگوید و به راهی هدایتشان نمیکند؟ آن را (به پرستش) گرفتند در حالی که ستمکار بودند.
نکته ها
«عِجل»، به گوسالهی نر گفته میشود و کلمهی «حُلّی»، به معنای زیورآلات است و «خُوار» صدای مخصوص گاو است.
امام باقر علیه السلام فرمود: حضرت موسی علیه السلام به خدا گفت: سامری، گوسالهای از طلا برای مردم ساخته است، امّا صدای آن از چیست؟ وحی آمد که این وسیلهی آزمایش مردم است، «یاموسی انّ تلک فتنة فلاتفحص عنها»، ** تفسیر فرقان*** قرآن نیز میفرماید: «اِن هی الاّ فتنتک تضلّ بها من تشاء و تهدی من تشاء» **اعراف، 155***
قرآن، به مسألهی گوسالهپرستی بنیاسرائیل، در چهار سوره اشاره نموده است. البتّه گوسالهپرستی بنیاسرائیل زمینههای فرهنگی، اجتماعی داشت، زیرا؛ اوّلاً آنان سالیان دراز در مصر، بتهایی به شکل گاو دیده بودند، ثانیاً همان گونه که در آیه 138 خواندیم، پس از عبور از رود نیل چشمشان به قومی بتپرست افتاد و تحت تأثیر قرار گرفته و در عمق روحشان باقی ماند. ثالثاً تمدید مدّت سی شب به چهل شب، شایعهی مرگ موسی را به دست مخالفان پدید آورد و زمینه را برای انحراف آماده کرد و در نهایت، جهل مردم و هنر سامری باعث شد تا قوم موسی از خداپرستی به گوسالهپرستی گرویدند. ** تفسیر نمونه***
بنابراین عوامل انحراف چند چیز است:
1- نبود رهبری یا غیبت او.
2- جهل و ناآگاهی مردم.
3- عالمان و هنرمندان منحرف و سوء استفاده از علم و هنر.
4- زیبایی و زرق و برق ظاهری.
5 - سر و صدا و تبلیغات کاذب.
در آیه 87 سورهی طه، ساختن گوساله به سامری نسبت داده شده است، امّا شگفت آنکه در تورات، به هارون نسبت داده شده است؟! **تورات، سِفر خروج، باب 32*** البتّه در این آیه به قوم موسی نسبت داده شده است، زیرا بسیاری از کار او راضی بودند و او را یاری نمودند. **تفسیر نمونه***
حضرت موسی برای هدایت مردم و رهایی از انحراف و دام سامری، از دلائل ملموس استفاده کرد. مثلاً برای نفی الوهیّت گوساله با بیان اینکه مصنوع است نه صانع، محتاج مکان است و دارای وزن و حجم و شکل است و هیچ گونه هدایت و راهنمایی برای کسی ندارد، آنان را ارشاد نمود. **تفسیر المیزان***
پیام ها
1- گاهی انسان به چیزی که واقعیّتی ندارد، ارزش میدهد و تا حدّ پرستش او پیش میرود. «و اتّخَذَ»
2- دعوت به گوسالهپرستی، پس از نافرمانی از رهبر و در غیاب رهبری حقّ صورت میگیرد. «من بعده» (زمانی که حضرت موسی به میعادگاه رفته بود)
3- دشمن برای انحراف مردم، از هنر و تمایلات نفسانی استفاده میکند. (مجسّمهی طلا) «حُلِیّهم عجلاً»
4- ارتدادِ اقوام، سابقهی طولانی دارد. «واتّخذ... عجلاً...»
5 - گوسالهی سامری، مجسمّهای بیش نبود. «جسداً»
6- در انحراف انسان، زرق و برق و سروصدا نقش عمدهای دارد. «حلیّهم... خوار» بنابراین در پی هر صدا و هر زرق و برق و زیبایی نباید رفت.
7- معبود انسان باید هادی انسان باشد. «لا یهدیهم»
8 - شرک، ظلم است و کسی که بدون دلیل و تنها بر اساس لجاجت، حقّ را رها کند و اسیر ساختههای دست خود شود، ظالم است. «کانوا ظالمین»