وَ بَیْنَهُمَا حِجَابٌ وَ عَلَی الْأَعْرَافِ رِجَالٌ یَعْرِفُونَ کُلاًّ بِسِیمَهُمْ وَ نَادَوْا أَصْحَبَ الْجَنَّةِ أَن سَلَمٌ عَلَیْکُمْ لَمْ یَدْخُلُوهَا وَ هُمْ یَطْمَعُونَ
و میان آن دو (بهشتیان و دوزخیان) حجابی است و بر اعراف، (بلندی میان دوزخ و بهشت) مردانی هستند (از اولیای خدا) که همه (اهلبهشت و جهنّم) را از سیمایشان میشناسند و بهشتیان را که هنوز به بهشت وارد نشدهاند، ولی امیدوارند، ندا میدهند که سلام بر شما باد.
نکته ها
مراد از «حجاب» در این آیه، شاید همان دیواری باشد که در آیه 13 سورهی حدید میخوانیم که میان بهشتیان و دوزخیان دیواری زده میشود که سمت بیرونی آن، عذاب و قسمت درونیاش رحمت است. «فضرب بینهم بسور له باب باطنه فیه الرّحمة و ظاهره من قبله العذاب» **تفسیر المیزان***
«اعراف» جمع «عُرف»، به معنای مکان بلند است. این سوره نیز به خاطر همین آیه اعراف نامیده شده است و در قرآن تنها در همین مورد از اعراف و اهل آن سخن به میان آمده است.
در روایات وتفاسیر، نظرات مختلفی دربارهی اهل اعراف به چشم میخورد. برخی آنان را اولیای خدا دانستهاند که بر بلندی میان بهشت و جهنّم قرار میگیرند و از سیمای مردم، همهی آنها را میشناسند، بهشتیان را سلام و تبریک میگویند و از سرنوشت دوزخیان نگرانند. امّا برخی آنان را افراد ضعیفی معرّفی میکنند که گناهان و عباداتی دارند و منتظر لطف خدایند (آنگونه که از آیه 106 سورهی توبه استفاده میشود).
شاید بتوان گفت که صاحب و محور اصلی اعراف، اولیای خدایند و افراد ضعیف، در حاشیه قرار دارند. نیکوکاران به بهشت میروند ومجرمین به دوزخ، افراد متوسّط وضعیف در اعراف گرفتار و منتظر سرنوشت میمانند، ولی اولیای خدا که بر اعراف قرار دارند، به کمک آنان برخاسته و شفاعت میکنند. این بیان از جمع نظریات مفسّران و روایات استفاده میشود.
در روایات میخوانیم که اصحاب اعراف شهدایی هستند که نواقصی در پرونده آنان است، **تفسیر درّالمنثور*** یا افرادی هستند که خوبیها و بدیهای آنان یکسان است، اگر خداوند آنان را به دوزخ ببرد به خاطر گناهانشان است و اگر به بهشت ببرد از رحمت اوست. **تفسیر نورالثقلین ؛ کافی، ج2، ص381***
پیام ها
1- رفتار و خصلتهای دنیوی، سیمای انسان را به گونهای میکند که در قیامت دیگران با نگاه او را میشناسند. «یعرفون کلاًّ بسیماهم»
البتّه شناسایی به این شکل، در دنیا نیز ممکن است، چنانکه خداوند در مورد منافقان به پیامبر صلی الله علیه وآله میفرماید: «و لو نشاء لاریناکهم فلعرفتهم بسیماهم و لتعرفنّهم فی لحن القول» ** محمّد، 30***
2- برای ورود به بهشت وبهشتی شدن، لطف و عنایت الهی لازم است. «اصحاب الجنّة... هم یطمعون»