قَالَ فَبِمَآ أَغْوَیْتَنِی لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَ طَکَ الْمُسْتَقِیمَ
ثُمَّ لَأَتِیَنَّهُم مِّن بَیْنِ أَیْدِیهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَیْمَنِهِمْ وَعَن شَمَآئِلِهِمْ وَلَا تَجِدُ أَکْثَرَهُمْ شَکِرِینَ
(شیطان) گفت: پس به خاطر آنکه مرا گمراه کردی، من هم برای (فریب دادن) آنان حتماً بر سر راه راست تو (به کمین) خواهم نشست.
سپس از روبرو و از پشت سر و از راست و چپشان بر آنان میتازم و بیشتر آنان را سپاسگزار نخواهی یافت.
نکته ها
در حدیث میخوانیم: شیطان که سوگند خورد از چهار طرف در کمین انسان باشد تا او را منحرف یا متوقّف کند، فرشتگان از روی دلسوزی گفتند: پروردگارا! این انسان چگونه رها خواهد شد؟ خداوند فرمود: دو راه از بالای سر و پایین باز است و هرگاه انسان دستی به دعا بر دارد، یا صورت بر خاک نهد، گناهان هفتاد سالهاش را میبخشایم. **تفسیر کبیر فخررازی***
همین که حضرت آدم از تسلّط شیطان بر انسان آگاه شد، روبه درگاه خدا آورده و ناله زد. خطاب رسید: ناراحت نباش، زیرا من گناه را یکی و ثواب را ده برابر حساب میکنم و راه توبه هم باز است. **تفسیر نورالثقلین***
امام باقر علیه السلام فرمود: ورود ابلیس بر انسان از پیشِ رو بدین شکل است که امر آخرت را برای انسان ساده و سبک جلوه میدهد، و از پشت سر به این است که ثروتاندوزی و بخل و توجّه به اولاد و وارث را تلقین میکند و از طرف راست با ایجاد شبهه، دین را متزلزل و تباه میسازد و از طرف چپ، لذّات و شهوات و منکرات را غالب میکند. ** تفسیر کنزالدقائق***
شیطان اگر بتواند، مانع ایمان انسان میشود و اگر نتواند، راههای نفاق و ارتداد را میگشاید و اگر موفّق نشود، با ایجاد شک و تردید و وسوسه، انسان را به گناه سوق میدهد تا از ایمان و عبادتش لذّت نبرد و کار خیر برایش سنگین و با کراهت جلوه کند.
در روایات متعدّد، صراط مستقیم، به اهلبیت علیهم السلام و ولایت علی علیه السلام تعبیر شده است. **تفسیر فرقان***
پیام ها
1- نافرمانی و گناه خود را به تقدیر و قضا و قدر الهی نسبت دادن، کاری شیطانی است. «قال فبما اغویتنی»
2- ابلیس مهلت خواست تا انتقام بگیرد، نه آنکه توبه کند. «أنظرنی، لاقعدنّ...»
3- ابلیس به جای تشکّر از خداوند، گستاخی کرد. «انّک من المنظرین، لاقعدنّ لهم...»
4- شیطان، انسان را موجودی منفعل و اغواپذیر میداند. «لاقعدنّ لهم...»
5 - شیطان، دشمن قسم خورده انسان است. «لاقعدنّ...» چنانکه در جای دیگر میگوید: «فبعزّتک لاغویّنّهم اجمعین» ** ص، 82***
6- انسان به طور فطری سالک راه حقّ ومستقیم است. «لاقعدنّلهم صراطکالمستقیم»
7- ابلیس نیز اقرار دارد که راه مستقیم راه خداوند است. «صراطک المستقیم»
8 - شیوههای اغفال ابلیس، متعدّد و مختلف است. «من بین ایدیهم ومن خلفهم و...»
9- شیطان، هم صراط مستقیم را میشناسد، «صراطک المستقیم» هم راههای وسوسه و هجوم و غلبه را، «لآتینّهم من بین...» هم شاکرین و ناسپاسان را. «و لاتجد اکثرهم شاکرین»
10- هدف وآرزوی شیطان، ناسپاسی انسان است.«ولاتجد اکثرهم شاکرین» بنابراین پیروی از شیطان، ناسپاسی خداست وانسان سپاسگزار، در راهمستقیم است.