بی تردید در جامعه شیعه و مسلمان چندین میلیونی ایران که نظام اسلامی بر آن حاکم است. سزاوارترین افراد به رعایت مستحبات و خواندن نماز شب و داشتن خلوتها و نجواهای شبانه با خداوند، روحانیون و کسانی هستند که با کتاب و سنت سروکار دارند و ریزه خوار خوان علوم سرشار ائمه اطهار علیهالسلام هستند. از دیگران که آشنایی چندانی با معارف اسلامی و آداب شرعی با بی اعتنایی و بی توجهی ما مواجه گردد، پس این دستورات برای کیست و چه کسی باید به آنها عمل کند؟! در روز قیامت، در قبال این سستیها و کوتاهیها چه پاسخی خواهیم داشت؟! البته شکی نیست که در وهله اول برای ما تحصیل علم واجب است؛ اما کسی نمیگوید تحصل علم را کنار نهیم و به انجام مستحبات بپردازیم، بلکه سخن در این است که ما میتوانیم قدری از اوقاتی را که برای کارهای غیر ضروری و بعضاً بی فایده (نظیر: تماشای فیلم و سریال و مطالعه روزنامه) صرف میکنیم، بکاهیم و به نماز شب و انجام سایر مستحبات اختصاص دهیم. چه بسا ما زمان زیادی را صرف امور پوچ و بی فایده میکنیم و آن گاه با این که قرآن بر سجدههای شبانه تأکید دارد، در قبال آن احساس خستگی و بی حوصلگی میکنیم. خداوند درباره مؤمنان و اولیای خود میفرماید: کانوا قلیلا من اللیل ما یهجعون. و بالاسحار هم یستغفرون آنان اندکی از شب را میخوابند و سحرگاهان به استغفار میپردازند.(104) هم چنین به رسولش فرمان میدهد که شب را به عبادت و راز و نیاز سپری کند و تنها اندکی از آن را به استراحت اختصاص دهد. (105) اما ما استراحت و خواب عمیق را بر عبادت و مناجات شبانه ترجیح میدهیم. خداوند خطاب به پیامبر صلی الله علیه و آله میفرماید:
و من اللیل فتهجد به نافلة لک عسی أن یبعثک ربک مقاماً محموداً؛ و پاسی از شب را زنده بدار، تا برای تو (به منزله) نافلهای باشد، امید که پروردگارت تو را به مقامی ستوده برساند.
در احوالات پیامبر صلی الله علیه و آله آمده است که آن حضرت پس از نیمه شب از خواب برخاستند و به مناجات و راز و نیاز و انجام بخشی از نماز شب میپرداختند. سپس مجدداً دقایقی به استراحت میپرداختند و دوباره از خواب برخاستند و به راز و نیاز و انجام بخش دیگری از نماز شب میپرداختند، و به همین ترتیب چند بار تا اذان صبح، پس از استراحتهایی کوتاه، بر میخاستند و به عبادت میپرداختند. این در حالی است که آن حضرت حتی در حال خواب نیز خدا را فراموش نمیکردند.
حال وقتی رسول خدا صلی الله علیه و آله این گونه بودهاند، آیا اگر ما لااقل ده دقیقه از آخر شب را به خواندن نماز شب اختصاص ندهیم. به آن حضرت جفا نکردهایم؟ اجازه ندهیم وسوسههای شیطانی و بهانه تراشیها و اشتغال و اهتمام به پارهای امور، باعث کوتاهی در انجام نماز شب و توجه به خداوند گردد.
یکی از اساتید اخلاق مرحوم حاج آقا حسین فاطمی رحمةالله نقل میکردند که طلبهای از مرحوم شیخ انصاری رحمةالله سؤال کرد: ارزش و ثواب مطالعه بیشتر است یا نماز شب؟ در آن زمان کشیدن قلیان شایع و رایج بود. از این رو مرحوم شیخ از آن طلبه میپرسند: تو قلیان میکشی؟ او در جواب میگوید: بله. شیخ میفرماید: به جای یکی از آن قلیانها نماز شب بخوان.
بنابر این باید مراقب باشیم که شیطان ما را وسوسه نکند که استراحت را بر انجام نافله شب ترجیح دهیم و این توفیق بزرگ الهی را از دست بدهیم.
گرچه تکالیف و وظایف واجب ما بسیار است و فرصت نمیکنیم به همه آنها عمل نماییم، اما آیا نباید قدری از وقت خود را به خودسازی و نافله شب اختصاص دهیم؟ برای ما چه چیزی واجبتر و لازمتر از خودسازی و توجه به خداوند و یاد او است؟ آیا تأکیدها و توصیههای قرآن اهمیت این امور را نمیرساند؟ آیا برای این که ما پند بگیریم و به نافله شب و خودسازی و مناجات با خداوند تشویق و ترغیب شویم، حتماً باید شخص خاصی ما را بدانها توصیه کند؟! آیا تأکید و توصیه قرآن کافی نیست؟! بای توصیه به سجدههای طولانی شبانه و راز و نیاز با خداوند آیا توصیهای بالاتر از توصیه خدا و قرآن وجود دارد؟! ما به دستور و توصیهای بالاتر از توصیه خدا و قرآن وجود دارد؟! ما به دستور و بی شک مربی و معلمی والاتر از قرآن نیست، اما ما از آن غافلیم و در به در به دنبال کسانی هستیم که بسیار پایینتر از قرآن اند و اصولا مقایسه آنها با قرآن غلط است!
البته در آغاز برای ما دشوار است که وقت زیادی را برای نافله شب و مناجات شبانه اختصاص دهیم.از این رو باید با اهتمام و جدیت، حرکتی مستمر و طولانی در پیش گیریم تا به مرحلهای برسیم که چنان نماز شب و سجدههای طولانی برای ما لذت بخش گردد که اگر ساعتها بدان اختصاص دهیم باز هم احساس خستگی و کسالت نکنیم و نشاط و شادابی خویش را از دست ندهیم. چنان که در امور دنیوی نیز انسان به یکباره به مقصد نمیرسد و نیاز به تمرین و تلاش و حرکت دارد.
در هر صورت، سعی کنیم در هر مرحلهای که هستیم هر مقدار که از ما ساخته است انجام دهیم. اگر نمیتوانیم یک ساعت به مناجات و نافله شب بپردازیم، ده دقیقه از نیمه شب را به آن اختصاص دهیم اگر موفق نمیشویم نماز شب را در وقت اداء بخوانیم، سعی کنیم بعد از نماز صبح آن را قضا کنیم. حتی میتوانیم در حال حرکت و راه رفتن نافله شب را قضا کنیم. در آغاز نباید انتظار داشته باشیم که حالت توجه و حضور قلبی که اولیای خدا به هنگام ذکر خداوند دارند از ما ساخته باشد؛ و نباید به این بهانه که حالت توجه و اقبال قلب در ما نیست، از انجام آنچه که از ما ساخته است نیز خودداری کنیم؛ چه این که بین ما و آنها فرسنگها فاصله است.
تفاوت ذکر الله اکبری که امیرمؤمنان علیهالسلام میگوید با ذکری که ما میگوییم از زمین تا آسمان است.ما اگر سالیان زیادی تلاش و تمرین کنیم و حرکتی طولانی و مستمر در راه تعالی و رسیدن به مقامات متعالی ذکر طی کنیم و در میانه راه توقف و عقب گرد هم نداشته باشیم، ممکن است اندکی به مقام ذکر آن حضرت نزدیک شویم. حال اگر در بین راه توقف کنیم و عقب گرد داشت باشیم و امروزمان بدتر از دیروز و امسالمان بدتر از پارسال باشد و به قساوت بیشتری مبتلا شویم، در این صورت امیدی به تکامل ما نیست و نمیتوانیم در راه علی علیهالسلام حرکت میکنیم و شیعه آن حضرت باشیم.