]
ششم - محمّد بن سنان ابوجعفر الزاهری:
کلمات علما در باب او مختلف است غایت اختلاف حتی از شخص واحد، شیخ مفید رحمه اللَّه او را در ارشاد از خواص و ثقات حضرت کاظم علیه السلام و از اهل ورع و فقه و علم، از شیعه آن حضرت نوشته (1110) و در رساله دیگر خود، او را مطعون شمرده و شیخ الطائفه در فهرست و رجال او را ضعیف شمرده و در کتاب غیبت در ذکر ممد و حین از خواص ائمه علیهم السلام او را تعداد نموده چنانچه فرموده: و از ممدوحین حمران بن اعین است تا آنکه فرموده و از جمله ایشان است بنا به روایتی که ابوطالب قمی نقل فرموده که گفت داخل شدم بر حضرت جواد علیه السلام در آخر عمرش شنیدم که فرمود: جزا دهد خداوند صفوان بن یحیی و محمّد بن سنان و زکریا بن آدم و سعد بن سعد را از من جزای خیر، پس به تحقیق که وفا کردند از برای من. و نیز شیخ فرموده: و اما محمّد بن سنان پس به درستی که روایت شده از علی بن حسین بن داود که گفت شنیدم که حضرت جواد علیه السلام ذکر فرمود محمّد بن سنان را به خیر و فرمود: رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ بِرِضائی عَنْهُ فَما خالَفَنی وَ ما خالَفَ اَبی قَطُّ.(1111)
و آیة اللَّه علامه رحمه اللَّه در خلاصه در او توقف فرموده و در مختلف فرموده: قَدْ بَیَّنّا رُجُحانَ الْعَمَلِ بِرَوایَةِ مُحَمَّدِ بْنِ سِنانٍ. و سید بن طاوس رحمه اللَّه در فلاح السائل فرموده: شنیدم از کسی که ذکر میکرد طعن بر محمّد بن سنان را و شاید او واقف نشده مگر بر طعن او و مطلع نگشته بر تزکیه و ثنایی که او از برای او است و همچنین احتمال هست در بیشتر از طعنها پس ذکر فرموده مدائح او را و آنکه معجزه حضرت جواد علیه السلام در او ظاهر شد چه آنکه او نابینا بود و مسح کرد آن حضرت چشم او را به او رد شد چنانکه در فصل معجزات حضرت جواد علیه السلام خبرش مذکور شد و هم روایتی نقل کرده که اِنَّهُ کانَ مُتَقَشِّفاً مُتَعَبِّداً.(1112)
و بالجمله: در محمّد بن سنان علما کلام را بسط دادهاند، هرکه طالب است رجوع نماید به رجال کبیر و تعلیقه و رجال سید اجل علامه بحرالعلوم و خاتمه مستدرک شیخ مرحوم؛ چه این مختصر را مقام آن نیست. گویند که بعضی از عارفین تفأل زد به کتاب اللَّه مجید برای استعلام حال محمّد بن سنان این آیه به نظرش آمد: اِنَّما یَخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ.(1113)
و نسب محمّد بن سنان رضی اللَّه عنه منتهی میشود به زاهر مولی عمرو بن الحمق که در کربلا شهید شد، به این نحو محمّد بن الحسن (1114) بن سنان بن عبداللَّه بن زاهر و در ترجمه زاهر، به آن اشارات رفت در مجلد اول و در میان اولاد و احفاد محمّد جملهای از راویان احادیث میباشند از جمله ابوعیسی محمّد بن احمد بن محمّد بن سنان است که از مشایخ شیخ صدوق است.