تربیت
Tarbiat.Org

منتهی الآمال تاریخ چهارده معصوم (جلد دوم)
حاج شیخ عباس قمی (رضوان الله علیه)

فصل اول: در بیان ولادت و اسم و لقب و احوال والده آن حضرت است‏

ولادت باسعادت حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در روز دوشنبه هفدهم ماه ربیع‏الأول سنه هشتاد و سه واقع شده که موافق است با روز ولادت حضرت رسول صلی اللَّه علیه و آله و سلم و آن روزی است شریف عظیم‏البرکة که پیوسته صالحین از آل محمّد علیهم السلام از قدیم الأیام بزرگ می‏شمردند آن روز را و مراعات می‏کردند حرمت آن را. و در روزه‏اش فضل کبیر و ثواب عظیم وارد شده و مستحب است در آن روز صدقه و زیارت مشاهد مشرفه و به جا آوردن خیرات و مسرور نمودن اهل ایمان.
اسم مبارک آن حضرت، جعفر بود و کنیت شریفش، ابوعبداللَّه و القاب آن حضرت: صابر و فاضل و طاهر و صادق بود و مشهورترین القاب آن جناب، صادق است.
ابن بابویه و قطب راوندی روایت کرده‏اند که از حضرت امام زین‏العابدین علیه السلام پرسیدند که امام بعد از تو کیست؟ فرمود: محمدباقر که علم را می‏شکافد شکافتنی، پرسیدند که بعد از او امام که خواهد بود؟ فرمود: جعفر که نام او نزد اهل آسمانها صادق است؛ گفتند: چرا به خصوص او را صادق می‏نامند و حال آنکه همه شماها صادق و راستگویید؟ فرمود که خبر داد مرا پدرم از پدرش رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم که آن حضرت فرمود چون متولد شود فرزند من جعفر بن محمّد بن علی بن الحسین علیهم السلام او را صادق نامید؛ زیرا که پنجم از فرزندان او جعفر نام خواهد داشت و دعوی امامت، خواهد کرد به دروغ از روی افتراء و او نزد خدا جعفر کذاب افترا کننده بر خدا است، پس حضرت امام زین‏العابدین علیه السلام گریست و فرمود که گویا می‏بینم جعفر کذاب را که برانگیخته است خلیفه جور زمان خود را بر تفتیش و تفحص امام پنهان یعنی صاحب‏الزّمان علیه السلام.(323)
و در شمایل حضرت صادق علیه السلام گفته‏اند که آن حضرت میانه بالا و افروخته‏رو و سفید بدن و کشیده بینی و موهای او سیاه و مجعد بود و بر خدّ رویش خال سیاهی بود.(324) و به روایت حضرت امام رضا علیه السلام نقش نگین آن حضرت اَللَّهُ وَلِیّی وَ عِصْمَتی مِنْ خَلْقِهِ (325) و به روایت دیگر اَللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَی‏ءٍ(326) و به روایت معتبر دیگر انت ثقتی فاعصمنی من الناس (327) و به روایت دیگر ماشاءَ اللَّهُ لاقُوَّةَ اِلا بِاللَّهِ اَسْتَغْفِرُ اللَّهَ (328) بوده، و غیر از اینها نیز نقل شده.
والده ماجده آن حضرت نجیبه جلیله مکرمه علیا جناب فاطمة مسمّاة به امّ فروة بن قاسم بن محمّد بن ابی بکر است که حضرت صادق علیه السلام در حق او فرموده کانَتْ اُمّی مِمَّنْ آمَنَتْ وَ اتَّقَتْ وَ اَحْسَنَتْ وَاللَّهْ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ؛(329) یعنی مادرم از جمله زنانی بود که ایمان آورد و تقوی و پرهیزکاری را اختیار کرد و احسان و نیکوکاری نمود و خدا دوست دارد نیکوکاران را. همانا حضرت صادق علیه السلام در این کلمه موجزه وصف کرده آن مخدره را به تمام اوصاف شریفه همانطور که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در جواب همّام بن عباده که سؤال کرد از آن حضرت که وصف کند برای او متقین را اکتفا کرد به کلمه: اِتَّقِ اللَّهَ وَ اَحْسِنْ فَاِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذینَ اتَّقوْا وَالَّذینَهُمْ مُحْسِنوُنَ؛(330)
چه آنکه علما در شرح آن گفته‏اند که گویا مراد از تقوی، اجتناب کردن است از آنچه خدای تعالی نهی فرموده و احسان به جا آوردن هر چیزی است که حق تعالی به آن امر فرموده، پس این کلمه جامع است صفات متقین و فضایل ایشان را، و شیخ جلیل علی بن الحسین المسعودی در اثبات‏الوصیّة فرموده که امّ فروه از تمامی زنان زمان خود تقوایش زیادتر بود، روایت کرده از حضرت امام زین‏العابدین علیه السلام احادیثی از جمله آنها است قول آن حضرت به او که ای امّ فروة! من دعا می‏کنم برای گناهکاران شیعیان ما در روز و شب صد نوبت، یعنی استغفار و طلب آمرزش می‏کنم برایشان؛ زیرا که ما صبر می‏کنیم بر چیزی که می‏دانیم و ایشان صبر می‏کنند بر چیزی که نمی‏دانند.(331)
مؤلف گوید: که امّ فروه چندان مجلّله و مکرمه بود که به سبب آن از حضرت صادق علیه السلام گاهی به ابن المکرمه تعبیر کردند. و روایت شده از عبدالأعلی که گفت: دیدم امّ فروه را که پوشیده بود کسایی و طواف کعبه می‏کرد متنکّرةً که کسی او را نشناسد، پس استلام کرد حجرالأسود را به دست چپ، مردی در آنجا به وی گفت: یا اَمَةَ اللَّهِ! قَدْ اَخْطَاْتِ السُّنَّةَ؛ ای کنیز خدا! خطا کردی در سنت و آداب که با دست چپ استلام کردی؛ امّ فروه اِنّا لأَغْنِیاءُ مِنْ عِلْمِکَ؛ یعنی نمی‏خواهد چیزی یاد ما دهی همانا ما از علم شما بی‏نیازیم.(332)
فقیر گوید: ظاهراً آن مرد از فقهاء عامه بوده و چگونه غنی و بی‏نیاز نباشد از فقه عامه زنی که شوهرش باقر علوم اولین و آخرین باشد، و پدر شوهرش حضرت امام زین‏العابدین علیه السلام، و فرزندش ینبوع علم و معدن حکمت و یقین جعفر بن محمّد الصادق الأمین علیه السلام باشد و پدرش از ثقات و معتمدان علی بن الحسین علیه السلام و یکی از فقهاء سبعه مدینه باشد در حجر علم تربیت شده و در بیت فقه نشو و نما کرده، و امّ فروه را خواهری است معروفه به امّ حکیم زوجه اسحاق عریض ابن عبداللَّه بن جعفر بن ابی طالب رضی اللَّه عنهم والده قاسم بن اسحاق که مردی جلیل و امیر یمن بوده و او پدر داود بن القاسم است که معروف است به ابوهاشم جعفری بغدادی و بیاید ذکرش در اصحاب حضرت هادی علیه السلام.