تربیت
Tarbiat.Org

اخلاق در قرآن جلد دوم
آیت الله محمد تقی مصباح یزدی‏‏

ب) رخصت استفاده از روزی‏

در دسته دیگری از آیات صریحا به استفاده انسان از خوردنیها و آشامیدنیها فرمان می‏دهد؛ ولی، از آنها که این گونه فرمانها در مواردی صادر شده که گمان منع استفاده از این نعمتها و حرمت خوردن آنها وجود داشته، آنها هیچگونه دلالتی بر مطلوبیت و جویی یا استحبابی خوردن یا آشامیدن ندارند و علماء ما در اصول گفته‏اند: امر در مقام توهم حظر دلالت بر چیزی جز رخصت و جواز نمی‏تواند داشته باشد.
در اینجا بعضی از آیات را به عنوان نمونه می‏آوریم مثل:
و هو الذی انشا جنات معروشات و غیر معروشات و النخل و الزرع مختلفا اکله و الزیتون و الرمان متشابها و غیر متشابه کلوا من ثمره اذا اثمر واتوا حقه یوم حصاده و لاتسرفوا انه لا یحب المسرفین. و من الانعام حموله و فرشا کلوا مما رزقکم الله و لا تتبعوا خطوات الشیطان انه الکم عدو مبین(137).
او همان کسی است که باغهایی از درختان داربستی و غیر داربستی و درختان خرما و کشت و زرعهایی از دانه‏ها و حبوبات و خوردنیهای گوناگون و زیتون و انار میوه‏های همگون و ناهمگون فراهم آورد. از میوه‏های آن وقتی رسید بخورید و روز درو حق خدایی آن را به فقرا اعطا کنید و و (مواظب باشید) که اسراف نکنید که خدا اسرافکاران را دوست نمی‏دارد و نیز از چارپایان باربر و سواری آفرید بخورید از آنچه که خدا روزیتان کرده و از شیطان پیروی مکنید که دشمن آشکار شماست.
اینکه در این دو آیه فرمان می‏دهد که بخورید در واقع می‏خواهد بگوید منعی نیست، و خدا اینها را برای خوردن و استفاده شما آفریده و بیش از این مفهوم دیگری در بر ندارد.
بنابراین، در خوردن آنها منعی وجود ندارد پس بخورید، ولی، مواظب باشید که اسراف نکنید و مواظب باشید که حق فقرا را بدهید و آن را در مال خود نگه ندارید و از شیطان پیروی نکنید.
در دو مورد از آیات کلوا واشربوا(138) آمده با این تفاوت که در یک مورد پس از قید من رزق الله می‏گوید فساد مکنید و در مورد دیگر می‏گوید اسراف نکنید.
در چند مورد کلوا طیبات ما رزقناکم(139) آمده و در یک مورد کلو من الطیبات واعملوا صالحا(140)
و نیز تعابیر دیگری در قرآن در این زمینه داریم مثل کلوا مما غنمتم حلالا طیبا(141) و یا کلوا مما رزقکم الله حلالا طیبا(142) یا وکلوا مما فی الارض حلالا طیبا(143) یا کلوا من رزق ربکم(144) و یا کلوا وارعوا انعامکم(145).
جالب این است که به دنبال این آیات پس از امر به خوردن و آشامیدن توصیه‏ای را همراه می‏کند که بخورید و فساد نکنید یا طغیان نکنید یا از شیطان پیروزی نکنید و یا این که توصیه می‏کند که شکر خدا را به جای آرید و یا تقوای او را پیشه کنید و...
می‏توان گفت آیاتی که از واژه طیب یا طیبات استفاده کرده و احتمالا آیاتی که مما غنمتم یا مما رزقکم را به کار برده‏اند، از زاویه دیگری نیز بر فطری بودن لذت خوردن اشعار دارند زیرا واژه طیب که هم به صورت جمع و هم به صورت مفرد در آیات به کار رفته است به معنی شی‏ء یا اشیایی است که در طبیعت برای انسان لذتبخش است. یعنی، خدا آن را اینچنین آفریده که لذتبخش است. یعنی، خدا آن را اینچنین آفریده که لذتبخش باشد، چنانکه مما غنمتم و مما رزقکم نیز تا حدودی بر این ارتباط طبیعی و فطری اشعار دارند.