تربیت
Tarbiat.Org

اخلاق در قرآن جلد دوم
آیت الله محمد تقی مصباح یزدی‏‏

الف - غرائز

منظور ما از غرائز، در اینجا، تمایلات ویژه‏ای است که به بدن مربوط می‏شود و هدف آنها تامین نیازهای مادی و جسمانی انسانست. در این اصطلاح غرایز بخشی از تمایلات انسانی است در مقابل بخشهای دیگری از تمایلات که هر یک از ویژگیهایی برخوردار بوده، یک بخش به نام عواطف و بخش دیگر با عنوان فطریات یا تمایلات عالی شناخته می‏شوند.
طبعا این اصطلاح با آنچه که تاکنون لفظ غریزه را در آن بکار برده‏ایم: یعنی، مفهوم وسیع غریزه که بمعنی مطلق میل و گرایش آمده است متفاوت خواهد بود. و تفاوت آندو یک کمی است به این معنا که غریزه در این اصطلاح فقط به بخشی از غریزه در مفهوم عام آن اطلاق میشود.
چنانکه با اصطلاح دیگر غریزه در روانشناسی، که براساس یک بینش خاص درباره منشأ رفتار انسانی بوجود آمده است، نیز متفاوت خواهد بود. در طول تاریخ روانشناسی، درباره اینکه منشأ رفتار آدمی چیست نظریات مختلفی ابراز شده که هر یک آنرا بگونه‏ای تفسیر کرده‏اند و با نامهای 1- خردگرا 2- ماشین گرا 3- غریزه‏ها 4- نیازها و سائقها در روانشناسی شناخته میشوند.
در این اصطلاح روانشناسان، غرایز تمام رفتار آدمی را تبیین می‏کرد و منظور از آن، نیروهایی زیستی فطری است که جاندار را از پیش آماده می‏سازد که تحت شرایط مناسب به شیوه‏ای خاص عمل کند. برچسب غریزی زدن به رفتار، تبیینی از آن بدست نمی‏داد جز آنکه اشاره‏ای به موروثی بودن آن داشته باشد. در مقابل نظریه غرایز، دیدگاه نیازها و سائقها به وجود آمد. سائق حالتی از برانگیختگی است که تحت تاثیر یک نیاز زیستی بوجود می‏آید و جاندار را بر می‏انگیزد تا نیازهایش را چاره کند(24).
در هر حال، غریزه در این اصطلاح، اولا اشاره به تفسیر خاصی از منشأ رفتار آدمی است و کیفیت خاصی را ابراز میدارد که ما در بکارگیری واژه غریزه در اینجا توجهی به آن تفسیر خاص و آن کیفیت نداریم و ثانیا غریزه در این اصطلاح همه رفتار انسانی را توجیه و تفسیر می‏کند و شامل همه گرایشات نفسانی و تمایلات انسانی می‏شود و در صورتیکه منظور ما از غریزه در اینجا صرفا منحصر میشود به بخش مادی و جسمانی تمایلات انسان در مقابل دیگر بخشهای آنها.
مهمترین غرائز انسان که به بدن مربوط میشود عبارتند از: از غریزه تغذیه و غریزه جنسی که هر کدام آنها اندام مخصوص و جهاز ویژه‏ای در بدن دارند و به شعب و فروع گوناگون و متنوعی تقسیم می‏شوند. مثل شهوات و تمایلات گوناگون نسبت به چشیدنیهای مختلف و مزه‏های شیرینی، شوری، ترشی و غیره و طعمهای مختلف غذاهای مطبوع که یدرک و لایوصفند و نمی‏توان نام خاصی از چشیدنیها را بر آنها نهاد و شاید ترکیبهایی از مزه‏های شناخته شده با نام و نشان باشند. و یا میل‏های مربوط به بوها و رنگهای مطبوع اغذیه.
همچنین، غریزه تشنگی و غریزه دفاع از خود در برابر مهاجم و دیگر غرائز که در کنار دو غریزه فوق، مجموعه غرایز و تمایلات ویژه مربوط به بدن را تشکیل می‏دهند و نیازهای مادی و جسمانی انسان را تأمین می‏کنند.