آیات :
لزوم مراعات عفت چشم
قل للمؤمنین یغضبوا من أبصرهم و یحفظوا فروجهم ذلک أزکی لهم ان الله خبیر بما یصنعون(2146)؛ به مؤمنان بگو چشمهای خود را (از نگاه به نامحرمان) فرو گیرند، و عفاف خود را حفظ کنند؛ این برای آنان پاکیزهتر است؛ خداوند از آنچه انجام میدهید آگاه است!
چشم در قیامت
رجال لا تلهیهم تجره و لابیع عن ذکر الله و اقام الصلوه و ایتاء الزکوه یخالفون یوما تتقلب فیه القلوب و الابصر(2147)؛ مردانی که نه تجارت و نه معاملهای آنان را از یاد خدا و برپاداشتن نماز و ادای زکات غافل نمیکند؛ آنها از روزی میترسند که در آن، دلها و چشمها زیر و رو میشود.
علم الهی به خیانت چشم
یعلم خائنه الاعین و ما تخفی الصدور(2148)؛ او چشمهایی را که به خیانت میگردد و آنچه را سینهها پنهان میدارند، میداند.
چشم از نعمات الهی
و الله أخرجکم من بطون أمهتکم لا تعلمون شیئا و جعل لکم السمع و الابصر و الافئده لعلکم تشکرون(2149)؛ و خداوند شما را از شکم مادرانتان خارج نمود در حالی که هیچ چیز نمیدانستید؛ برای شما، گوش و چشم و عقل قرار داد، تا شکر نعمت او را بجا آورید!
مسئولیت چشم
و لا تقف ما لیس لک به علم ان السمع و البصر و الفؤاد کل أولئک کان عنه مسئولا(2150)؛ از آنچه به آن آگاهی نداری، پیوری مکن، چرا که گوش و چشم و دل، همه مسؤولند.
گواهی چشم در قیامت
حتی اذا ما جاءوها شهد علیهم سمعهم و أبصرهم و جلودهم بما کانوا یعلمون و قالوا لجلودهم لم شهدتم علینا قالوا أنطقنا الله الذی أنطق کل شیء و هو خلقکم أول مره و الیه ترجعون و ما کنتم تستترون أن یشهد علیکم سمعکم و لا أبصرکم و لا جلودکم و لکن ظننتم أن الله یعلم کثیرا مما تعلمون(2151)؛ وقتی به آن میرسند، گوشها و چشمها و پوستهای تنشان به آنچه میکردند گواهی میدهند. آنها به پوستهای تنشان میگویند: چرا بر ضد ما گواهی دادید؟! آنها جواب میدهند: همان خدایی که هر موجودی را به نطق درآورده ما را گویا ساخته؛ و او شما را نخستین بار آفرید، و بازگشتتان بسوی اوست! شما اگر گناهانتان را مخفی میکردید نه بخاطر این بود که از شهادت گوش و چشمها و پوستهای تنتان بیم داشتید، بلکه شما گمان میکردید که خداوند بسیاری از اعمالی را که انجام میدهید نمیداند!
مهر بر دیده
افرأیت من اتخذ الهه هواه و أضله الله علی علم و ختم علی سمعه و قلبه و جعل علی بصره غشوه فمن یهدیه من بعد الله أفلا تذکرون(2152)؛ آیا دیدی کسی را که معبود خود را هوای نفس خویش قرار داده و خداوند او را با آگاهی (بر اینکه شایسته هدایت نیست) گمراه ساخته و بر گوش و قلبش مهر زده و بر چشمش پردهای افکنده است؟! با این حال چه کسی میتواند غیر از خدا او را هدایت کند؟ آیا متذکر نمیشوید؟!
روایات :
نگاه زیاد
ایاکم و فضول النظر فانه یبدر الهوی و یولد الغفله(2153)؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): از نگاههای زیادی بپرهیزید؛ زیرا که آن تخم هوس میپراکند و غفلت میآورد.
مهار کردن چشم
عن أمیرالمؤمنین (علیه السلام) أنه قال: من أطلق ناظره أتعب خاطره من تتابعت لحظاته دامت حسراته(2154)؛ امام علی (علیه السلام): کسی که مهار چشم خود را رها کند، زندگیاش را به زحمت میاندازد؛ و کسی که نگاههایش مداوم باشد، حسرتهایش زیاد گردد.
نگاه عبرتگیر
کل قول لیس لله فیه ذکر فلغو و کل صمت لیس فیه فکر فسهو و کل نظر لیس فیه اعتبار فلهو(2155)؛ امام علی (علیه السلام): هر سخنی که در آن یاد خدا نباشد، بیهوده است و هر سکوتی که با اندیشدن همراه نباشد، بیهوده است و هر نگاهی که در آن پندآموزی نباشد، لهو است.
نگاههای مفید
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): النظر الی العالم عباده و النظر الی الامام المسقط عباده و النظر الی الوالدین برأفه و رحمه عباده و النظر الی الاخ توده فی الله عزوجل عباده(2156)؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): نگاه کردن به عالم، عبادت است، نگاه کردن به پیشوای دادگر عبادت است، نگاه مهرآمیز به پدر و مادر عبادت است و نگاه کردن به برادری که به خاطر خدا دوستش داری، عبادت است.
عبادت نگاه
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): النظر فی ثلاثه أشیاء عباده النظر فی وجه الوالدین و فی المصحف و فی البحر(2157)؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): نگاه کردن به سه چیز عبادت است: نگاه کردن به صورت پدر و مادر، نگاه کردن به قرآن و نگاه کردن به دریا.
زنای چشم
لکل عضو من ابن آدم حظ من الزنا فالعین زناه النظر(2158)؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): برای هر عضوی از اعضای آدمی بهرهای از زناست، زنای چشم، نگاه کردن است.
نگاه حرام
قال النبی (صلی الله علیه و آله و سلم): غضبوا أبصارکم ترون العجائب(2159)؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): چشمان خود را از حرام ببندید تا شگفتیها را ببینید.
عذاب نگاه حرام
من ملا عینه من حرام ملا الله عینه یوم القیامه من النار الا أن یتوب و یرجع(2160)؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): هر که چشم خود را از حرام پرکند، خداوند در روز قیامت چشم او را از آتش برگرداند، مگر این که توبه کند و از عمل خود دست بردارد.
تیر زهر آلود
النظره سهم من سهام ابلیس مسموم من ترکها لله عزوجل لا لغیره أعقبه اللهه ایمانا یجد طعمه(2161)؛ امام صادق (علیه السلام): نگاه کردن، یکی از تیرهای زهر آلود شیطان است. هر که به خاطر خداوند جل جلاله و نه به خاطر غیر او، چشم خود را ببندد، خداوند به دنبال آن ایمانی به او میدهد که مزهاش را بچشد.
نگاه بعد از نگاه
النظره بعد النظره تزرع فی القلب الشهوه و کفی بها لصاحبها فتنه(2162)؛ امام صادق (علیه السلام): نگاه بعد از نگاه، بذر شهوت در دل میکارد و این خود برای به گناه کشاندن صاحبش کافی است.
نگاه به زن
اذا رأی أحدکم أمراه تعجبه فلیات أهله فان عند أهله مثل ما رأی فلا یجعلن للشیطان علی قلبه سبیلا لیصرف بصره عنها فاذا لم یکن له زوجه فلیصل رکعتین و یحمد الله کثیرا و لیصل علی النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) ثم یسأل الله من فضله فانه ینتج له من رأفته ما یغنیه(2163)؛ امام علی (علیه السلام): هرگاه یکی از شما زنی را دید و از او خوشش آمد، برود و با همسر خود همبستر شود؛ زیرا آنچه دیده است در همسر خود او نیز هست. شیطان را به دل خود راه ندهد و چشم خود را از آن زن برگرداند. اگر زن ندارد دو رکعت نماز بخواند و بسیار حمد خدا بگوید و بر پیامبر و آل او صلوات فرستد و آنگاه از خداوند مسألت کند که از فضل خویش عطا فرماید. خداوند از روی مهر و رأفت خود نیاز او را برطرف خواهد ساخت.
داستانها :
یک شأن نزول
در کتاب شریف کافی در شأن نزول آیه 30 سوره مبارکه نور: قل للمؤمنین یغصوا من أبصارهم و یحفظوا فروجهم ذلک أزکی لهم ان الله خبیر بما یصنعون(2164) از امام باقر (علیه السلام) چنین نقل شده است که جوانی از انصار در مسیر خود با زنی روبرو شد - و در آنروز زنان مقنعه خود را در پشت گوشها قرار میدادند و طبعا گردن و مقداری سینه آنها نمایان میشد - چهره آن زن نظر آن جواب را به خود جلب کرد و چشم خود را به او دوخت. هنگامی که زن گذشت جوان همچنان با چشمان خود او را برقه میکرد در حالی که راه خود را ادامه میداد تا اینکه وارد کوچه تنگی شد و باز همچنان به پشت سر خود نگاه میکرد ناگهان صورتش به دیوار خورد و تیزی استخوان یا قطعه شیشهای که در دیوار بود صورتش را شکافت! هنگامی که زن گذشت جوان به خود آمد و دید خون از صورتش جاری است و به لباس و سینهاش ریخته سخت ناراحت شد و با خود گفت به خدا سوگند من خدمت پیامبر میروم و این ماجرا را بازگو میکنم. هنگامی که چشم رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به او افتاد فرمود چه شده است؟ و جوان ماجرا را نقل کرد و در این هنگام جبرئیل، پیک وحی خدا نازل شد و آیه فوق را آورد(2165).
نگاه نکردن به نامحرم، میشود!
جناب حاج آقا ناجی در اصفهان فرمودند: مرحوم آیت الله ارباب دو سه سال آخر عمرش نابینا شد، ایشان مدارج علمیاش خیلی بالا بود و متون را از حفظ بود. یک روز از ایشان پرسیدند که آقا شما از این همه عمر آیا ادعایی هم دارید یا نه؟ این مرد بزرگوار فرموده بودند: من در مسائل عملی ادعایی ندارم، ولی در مسائل شخصی خودم فقط دو ادعا دارم؛ یکی اینکه به عمرم غیبت نشنیدم و غیبت هم نگفتم. دوم: در طول عمرم چشمم به نامحرم نیفتاد و کسی را هم ندیدم. از ایشان گفته بودند که ایشان فرموده بود: برادرم با همسرش چهل سال منزل ما بودند، در این چهل سال یک بار همسر برادرم را هم ندیدم(2166).
نگاه خائنانه
شخصی به پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) عرض کرد: فلانی به ناموس همسایه (خائنانه) نگاه میکند و اگر امکان آن را داشته باشد از اعمال خلاف عفت نیز پروا ندارد.
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از این قضیه سخت بر آشفت و فرمود: او را نزد من بیاورید!
شخص دیگری گفت: او از پیروان شما میباشد و از کسانی است که به ولایت شما و ولایت علی (علیه السلام) معتقد است و نیز از دشمنان شما بیزار است.
پیغمبر گرامی (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: نگو او از پیروان شما است، زیرا این سخن دروغ است. چون پیروان ما کسانی هستند که پیرو ما بوده و عملشان همانند عمل ما میباشد. ولی آنچه درباره این مرد گفتی از اعمال و کردار ما نیست.
نگاه امام سجاد (علیه السلام) به ستارگان
نقل شده که امام سجاد (علیه السلام) شبی از بستر خواب برخاست، تا نماز شب بخواند، هنگامی که وضو میگرفت چشمش به آسمان افتاد، همچنان به ستارگان نگاه کرد، و با حالتی خاص، به ستارگاه درخشان مینگریست و غرق در فکر شده و مبهوت مانده بود تا سپیده سحر دمید، و هنوز دست امام سجاد (علیه السلام) در ظرف آب بود که صدای مؤذن را شنید که اذان میگوید.
اندیشه آن حضرت در آفرینش ستارگان و آفریدگار آنها بود، و در حقیقت سیمای خدا را در آینه ستارگان آسمان میدید(2167).
اشعار :
دل و دیده
اگر دیده نبیند دل نخواهد. (فخرالدین اسعد گرگانی)
دیده نبیند!
خواهی که به کس دل ندهی دیده ببند. (سعدی)
نظر نادرست
منگر اندر بتان که آخر کار - نگرستن گرستن آرد بار (سنایی)
خواسته دل
هر چیز که دیده دل میخواهد. (کاتبی)
نکات :
در کتب فقهی و حدیث آمده است که اگر کسی عمدا به داخل خانه مرد نگاه کند و به صورت یا تن برهنه زنان بنگرد آنها میتوانند در مرتبه اول او را نهی کنند، اگر خودداری نکرد میتوانند با سنگ او را دور کنند، اگر باز اصرار داشته باشد با آلات قتاله میتوانند از خود و نوامیس خود دفاع کنند و اگر در این درگیری شخص مزاحم و مهاجم کشته شود خونش هدر است، البته باید به هنگام جلوگیری از این سلسله مراتب را رعایت کنند یعنی تا آنجا که از طریق آسانتر این امر امکانپذیر است از طریق خشنتر وارد نشوند.
حضرت علی (علیه السلام) فرمود: لکم اول نظره الی المرأه فلا تتبعوا بنظره اخری و احذروا الفتنه؛ نگاه اول مانعی ندارد ولی ادامه نگاه اشکال دارد، زیرا سبب فتنه میشود(2168).
در حدیثی میخوانیم: تمام چشمها در قیامت گریان است مگر سه چشم: چشمی که از ترس خدا بگرید و چشمی که از گناه بسته شود و چشمی که در راه خدا بیدار بماند(2169).
در صحیح بخاری میخوانیم که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: جلو راه مردم ننشینید. مردم گفتند: ما ناچاریم از نشستن. فرمود: پس حق آن را ادا کنید. پرسیدند حق آن چیست؟
فرمود: غض البصر و کف الاذی و رد السلام و الامر بالمعروف و النهی عن المنکر؛ ترک چشم چرانی و مردم آزاری، جواب دادن به سلام دیگران، امر به معروف و نهی از منکر.
حضرت عیسی (علیه السلام) فرمود: از نگاه به نامحرم بپرهیزید که بذر شهوت را در دل مینشاند و همین برای دچار شدن انسان به فتنه کافی است. حضرت علی (علیه السلام) فرمود: العین رائد القلب؛ چشم، دل را بدنبال خود میکشد. العین مصائد الشیطان؛ چشم، قلاب شیطان است. و چشمپوشی بهترین راه دوری از شهوات است.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: النظر سهم مسموم من السهام ابلیس فمن ترکها خوفا من الله اعطاه الله ایمانا یجد حلاوه فی قلبه؛ نگاه بد تیری از تیرهای مسموم شیطان است که هرکس از ترس خدا چشم خود را فرو بندد خداوند به او ایمانی میدهد که از درون خویش شیرینی و مزهی آن را احساس میکند.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: هرکس چشم خود را از حرام پر کند، در قیامت چشم او از آتش پر خواهد شد مگر اینکه توبه کند.
امام صادق (علیه السلام) درباره نگاه مجاز به زن نامحرم فرمود: الوجه و الکفین و القدمین یعنی نگاه به صورت و کف دستها و روی پاها جایز است، (لکن بدون شهوت).
لازمه ایمان حفظ نگاه از حرام است. جاذبههای غریزی را باید کنترل کرد.
گناه را از سرچشمه جلوگیری کنیم و تقوا را از چشم شروع کنیم.
چشم پاک مقدمه پاکدامنی است.
پوشش، برای مردان نیز واجب است.
چشمچرانی و بیعفتی مانع رشد معنوی انسان است.
چشم چرانی، در محضر خداست. (در محضر خدا معصیت نکنیم) یغضوا...