آیات :
تقدم ارزشها اعتقادی بر ارزشهای عاطفی و احساسی
یأیها الذین ءامنوا لا تتخذوا ءاباءکم و اخونکم أولیاء ان استحبوا الکفر علی الامین و من یتولهم منکم فاولئک هم الظالمون قل ان کان ءاباوکم و أبناوکم و اخونکم و ازوجکم و عشیرتکم و أموال اقترفتموهاو تجره تخشون کسادها و مسکن ترضونها أحب الیکم من الله و رسوله و جهاد فی سبیله فتربصوا حتی یأتی الله بأمره و الله لا یهدی القوم الفسقین(1388)؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید! هرگاه پدران و برادران شما، کفر را بر ایمان ترجیح دهند، آنها را ولی و یار و یاور و تکیه گاه خود قرار ندهید و کسانی از شما که آنان را ولی خود قرار دهند، ستمگرند! بگو: اگر پدران و فرزندان و برادران و همسران و طایفه شما، و اموالی که به دست آوردهاید، و تجارتی که از کساد شدنش میترسید، و خانههائی که به آن علاقه دارید، در نظرتان از خداوند و پیامبرش و جهاد در راهش محبوبتر است، در انتظار باشید که خداوند عذابش را بر شما نازل کند؛ و خداوند جمعیت نافرمانبردار را هدایت نمیکند!
اهمیت عواطف و تراحم در جامعه انسانی
و من ءایته أن خلق لکم من أنفسکم أزوجا لتسکنوا الیها و جعل بینکم موده و رحمه ان فی ذلک لایت لقوم یتفکرون(1389)؛ و از نشانههای او اینکه همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید، و در میانتان مودت و رحمت قرار داد، در این نشانههایی است برای گروهی که تفکر میکنند!
علایق مادی فاقد ارزش اصیل
زین للناس حب الشهوت من النساء و البنین و القنطیر المقنطره من الذهب و الفضه و الخیل المسومه و الانعم و الحرث ذلک متع الحیوه الدینا الله عنده حسن المثاب(1390)؛ محبت امور مادی، از زنان و فرزندان و اموال هنگفت از طلا و نقره و اسبهای ممتاز و چهارپایان و زراعت، در نظر مردم جلوه داده شده است؛ تا در پرتو آن، آزمایش و تربیت شوند؛ ولی اینها در صورتی که هدف نهایی آدمی را تشکیل دهند، سرمایه زندگی پست مادی است؛ و سرانجام نیک و زندگی والا و جاویدان،) نزد خداست.
اهمیت حفظ روابط فامیلی
لیس البر ان تولوا وجوهکم قبل المشرق و المغرب و لکن البر من ءامن بالله و الیوم الاخر و الملئکه و الکتب و النبیین و ءاتی المال علی حبه ذوی القربی و الیتمی و المسکین و ابن السبیل وفی الرقاب و أقام الصلوه و ءاتی الزکوه و الموفون بعهدهم اذا عهدوا و الصبرین فی البأساء و الضراء و حین البأس أولئک الذین صدقوا و أولئک هم المتقون(1391)؛ نیکی، تنها این نیست که به هنگام نماز، روی خود را به سوی مشرق و یا مغرب کنید، و تمام گفتگوی شما، در باره قبله و تغییر آن باشد، و همه وقت خود را مصروف آن سازید؛ بلکی نیکی و نیکوکار کسی است که به خدا، و روز رستاخیز، و فرشتگان، و کتاب آسمانی، و پیامبران، ایمان آورده، و مال (خود) را، با همه علاقهای که به آن دارد، به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه و سائلان و بردگان، انفاق میکند، نماز را بر پا میدارد و زکات را میپردازد؛ و همچنین کسانی که به عهد خود - به هنگامی که عهد بستند - وفا میکنند؛ و در برابر محرومیتها و بیماریها و در میدان جنگ، استقامت به خرج میدهند؛ اینها کسانی هستند که راست میگویند؛ و گفتارشان با اعتقادشان هماهنگ است؛ و اینها هستند پرهیزکاران!
محبت بین افراد جامعه از عوامل تکامل
و اعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا و اذکروا نعمت الله علیکم اذ کنتم اعداء فألف بین قلوبکم فأصبحتم بنعمه اخوانا و کنتم علی شفا حفره من النار فأنقذکم منها کذلک یبین الله لکم ءایته لعلکم تهتدون(1392)؛ و همگی به ریسمان خدا (قرآن و اسلام، و هرگونه وسیله وحدت) چنگ زنید، و پراکنده نشوید! و نعمت بزرگ خدا را بر خود، به یاد آرید که چگونه دشمن یکدیگر بودید، و او میان دلهای شما، الفت ایجاد کرد، و به برکت نعمت او، برادر شدید! و شما بر لب حفرهای از آتش بودید، خدا شما را از آن نجات داد، این چنین، خداوند آیات خود را برای شما آشکار میسازد؛ شاید پذیرای هدایت شوید.
محبوبیت در میان مردم پاداش ایمان و عمل صالح
ان الذین ءامنوا و عملوا الصلحت سیجعل لهم الرحمن ودا(1393)؛ مسلماً کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام دادهاند، خداوند رحمان محبتی برای آنان در دلها قرار میدهد!
خدا محبوبترین موجود
و من الناس من یتخذ من دون الله أندادا یحبونهم کحب الله و الذین ءامنوا أشد حبا لله ولو یری الذین ظلموا اذا یرون العذاب أن القوه لله جمیعا و أن الله شدید العذب(1394)؛ بعضی از مردم، معبودهایی غیر از خداوند برای خود انتخاب میکنند؛ و آنها را همچون خدا دوست میدارند. اما آنها که ایمان دارند، عشقشان به خدا، از مشرکان نسبت به معبودهاشان، شدیتر است. و آنها که ستم کردند، (و معبودی غیر خدا برگزیدند،) هنگامی که عذاب (الهی) را مشاهده کنند، خواهند دانست که تام قدرت، از آن خداست؛ و خدا دارای مجازات شدید است؛ (نه معبودهای خیالی که از آنها میهراسند.)
روایات :
عشق خدا و بندهاش
یقول الله عزوجل: اذا کان الغالب علی العبد الاشتغال بی جعلت بغیته ولذته فی ذکری، فاذا جعلت بغیته ولذته فی ذکری عشقنی و عشقته، فاذا عشقنی و عشقته رفعت الحجاب فیما بینی و بینه، و صیرت ذلک تغالباً علیه، لایسهو اذا سها الناس(1395)؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): خداوند سبحان میفرماید: هرگاه اشتغال به من، بر جان بنده غالب آید، خواهش و لذت او را در یاد خودم قرار دهم و چون خواهش و لذتش را در یاد خودم قرار دهم عاشق من گردد و من نیز عاشق او. و چون عاشق یکدیگر شدیم پرده میان خود و او را بالا زنم و آن (مشاهده جلال و جمال خود) را بر جان او مسلط گردانم، به طوری که وقتی مردم دچار سهو و اشتباه میشوند، او دستخوش سهو نمیشود.
جلب دوستی
ثلاث یوجبن المحبه: حسن الخلق، و حسن الرفق، و التواضع(1396) امام علی (علیه السلام): سه خصلت موجب جلب دوستی میشود: خوشخویی، مهربانی و فروتنی.
راههای کسب دوستی
ثلاثه تورث المحبه: الذین و التواضع، والبذل(1397): امام صادق (علیه السلام): سه چیز دوستی میآورد: دینداری، افتادگی و بخشندگی.
دوستی بدکاران
أسرع المودات انقطاعا مودات الاشرار(1398)؛ امام علی (علیه السلام): رشته دوستیهای بدکاران زودتر از هر دوستی دیگری از هم میگسلد.
دوستی دوستان خدا
ایاک أن تحب أعداء الله، أو تصفی ودک لغیر أولیاء الله، فان من أحب قوما حشر معهم(1399)؛ امام علی (علیه السلام): مبادا دشمنان خدا را دوست بداری، یا دوستیت را نثار کسی جز دوستان خدا کنی، که هر کس مردی را دوست بدارد با آنان محشور شود.
نهی از زشتی
من احبک نهاک(1400)؛ امام علی (علیه السلام): هر که تو را دوست داشته باشد از زشتیها نهیت میکند.
دوستی با خدا
الامام الحسین (علیه السلام) - فی دعائه: أنت الذی أزلت الاغیار عن قلوب أحبائک حتی لم یحبوا سواک... ماذا وجد من فقدک؟! و ما الذی فقد من وجدک؟! لقد خاب من رضی ذونک بدلا(1401) امام حسین (علیه السلام) - در دعا - تویی که اغیار را از دل دوستانت بیرون کردی تا جز تو را دوست ندارند... آن که تو را گم کرد چه یافت؟! و آن که تو را یافت چه از دست داد؟! آن که دیگری را به جای تو گرفت زیان کرد و باخت..
ایمان و دوست داشتن خدا
لایمحض رجل الایمان بالله حتی یکون الله أحب الیه من نفسه و أبیه و امه و ولده و أهله و ماله و من الناس کلهم(1402)؛ امام صادق (علیه السلام): ایمان انسان به خدا ناب و خالص نباشد مگر آن که خداوند را از خودش و پر و مادر و فرزند و زنو مالش و از همه مردم بیشتر دوست بدارد.
حرم دل
القلب حرم الله، فلا تسکن حرم الله غیر الله(1403)؛ امام صادق (علیه السلام): دل، حرم خداست، پس، جز خدا را در حرم خدا جای مده!
محبت خدا
الحب افضل من الخوف(1404)؛ امام صادق (علیه السلام): محبت خدا برتر از ترس از خداست.
دوستی به خاطر خدا
یا محمد، وجبت محبتی للمتحابین فیء ووجبت محبتی للمتعاطفین فیء، ووجبت محبتی للمتواصلین فی، ووجبت محبتی للمتوکلین علی، ولیس لمحبتی علم ولا غایه ولا نهایه و کلما رفعت لهم علما وضعت لهم علما(1405)؛ ارشاد القلوب: در حدیث معراج آمده است: ای محمد! آنان که به خاطر من با یکدیگر دوستی میکنند مستحق محبت من هستند، و آنان که به خاطر من به هم مهر ورزند مستحق محبت من هستند، و آنان که به خاطر من با یکدیگر پیوند و ارتباط برقرار کنند، مستحق محبت من هستند، و آنان که به من توکل کنند مستحق محبت من هستند. دوستی من نشانی و فرجامی و پایانی ندارد. هر نشانی را که برای آنان بالا برم، نشانی را پایین آورم.
محبوبیت با واجبات الهی
عن ابی عبد الله (علیه السلام) قال قال الله تبارک و تعالی: ما تحبب الی عبدی باحب مما افترضت علیه(1406)؛ امام صادق (علیه السلام): خداوند تبارک و تعالی فرموده است: بنده من با هیچ وسیلهای محبوبتر از آنچه بر او واجب گردانیدهام، محبوب من نمیشود.
داستانها :
در غرب از عاطفه خبری نیست
یکی از دوستان نقل میکرد که یک وقتی مریض شده بود و برای معالجه، ایشان را به اتریش برده بودند. پس از پایان عمل جراحی و شروع شدن ایام نقاهت، میگوید: روزی در یک رستورانی نشسته بودم و پسرم هم مرا خدمت میکرد و از من پذیرایی مینمود. در این هنگام به اطراف خود نگاه کردم، در گوشهای از رستوران زن و مردی را دیدم که معلوم بود با هم زن و شوهرند و انگار مواظب کارهای ما بودند. همین که پسرم میخواست از کنار اینها بگذرد، متوجه شدم که از او چیزی سؤال میکنند و وی هم جوابشان را میدهد. بعد که برگشت گفتم: آنها چه میگفتند؟
پسرم گفت: میپرسیدند که این شخص کیست که تو این اندازه خدمتش میکنی؟ و من با منطق خودشان به آنها جواب دادم: آخر این برای من پول میفرستد تا من درس بخوانم! خیلی تعجب کردند که پدری مخارج فرزندش را بدهد.
پس از چند دقیقه آنها پیش ما آمدند و شروع کردند به صحبت کردن و گفتند: بله ما هم پسری داریم که در فلان مملکت درس میخواند.
بعد پسرم میگفت: تحقیق کردم دیدم آنها دروغ گفتهاند، اصلا پسری ندارند. زیرا آنها قبلا واقعیت را به دیگران اظهار کرده بودند و گفتهاند که سی سال با همدیگر آشنا شدهاند و در همان زمان با هم قرار گذاشتهاند که اگر اخلاقشان با هم توافق داشت، رسما ازدواج نمایند و تا الان فرصت ازدواج کردن را پیدا نکردهاند، اینها چنین مردمی هستند. اساسا عمق روحیه غربیها قساوت است و آنها مردم قسی القلبی هستند؛ این است که شرقیها کمکم احساس کردهاند و میگویند: عواطف انسانی فقط در مشرق زمین وجود دارد و در مغرب زمین زندگی خشک است(1407).
حتی جسد پدر را فروخت
مرحوم آقای محقق که از طرف حضرت آیت الله العظمی بروجردی به آلمان رفته بودند، داستانی را نقل کرده بودند که خیلی عجیب است و آن از این قرار است؛
در بین افرادی که در آن زمان مسلمان شده بودند، یک پرفسوری وجود داشت که زیاد پیش ما میآمد و ما هم نیز به او سر میزدیم. او سرطان گرفت و در بیمارستان بستری گردید، ما و مسلمانهای دیگر به عیادتش رفتیم. روزی زبان به شکایت گشود و گفت: من هنگامی که مریض شدم و بستری گردیدم و دکترها تشخیص دادند که من سرطان دارم، هم پسرم و هم زنم به من گفتند: پس معلوم شد که شما سرطان دارید و میمیرید! بنابراین خاحافظ ما رفتیم!
آنها رفتند و فکر نکردند که در این شرایط این بدبخت به محبت و مهربانی احتیاج دارد.
آقای محقق همچنین گفته بودند که ما زیاد و مکرر به دیدار او میرفتیم تا اینکه یک روز بیمارستان خبر داد که این شخص مرده است. ما خود را برای کفن و دفن او آماده کردیم تا اینکه یک روز بیمارستان فروخته است و حالا آمده است که آن را تحویل بدهد و پولش را بگیرد و برود دنبال کارش.
در اینکه غربیها مردم بیعاطفهای هستند شکی نیست ولی باید توجه داشت که بسیاری از کارهای ما هم که اسمش را عاطفه میگذاریم، عاطفه نیست بلکه نوعی خودخواهی است، چون عاطفه معنایش این است که انسان از حق مشروع خودش به نفع دیگری میخواهد استفاده بکند. چنین آدمی بایستی کلاس قبل از این را طی کرده باشد و آن این است که به حقوق مردم تجاوز نکند و حقوق مردم را محترم بشمارد(1408).
دوستی اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)
مسافری از خراسان به حضور امام باقر (علیه السلام) شرفیاب میشود. او تمام این راه دور را پیاده طی کرده است، پاهایش را که از کفش درآورد، شکافته شده و ترک برداشته بود، رو کرد به امام باقر (علیه السلام) و عرض نمود: به خدا سوگند، هیچ چیز من را به اینجا نیاورد مگر دوستی شما اهل بیت. امام فرمود: به خدا سوگند، اگر سنگی ما را دوست بدارد، خداوند آن را با ما محشور کند و قرین گرداند و هل الدین الا الحب، آیا دین چیزی غیر از دوستی است(1409)؟
آنچنان که از روایات برمیآید، روح و جوهر دین غیر از محبت چیزی نیست، زیرا اساسا این علاقه و محبت است که اطاعت میآورد(1410).
پاداش دوستی
امام سجاد (علیه السلام) فرمود: وقتی که اولین و آخرین جمع میشوند و قیامت برپا میگردد مأموری ندا میدهد که کجایند آنان که یکدیگر را برای خدا دوست میداشتند؟ سرهائی از بین مردم برافراشته میشود. به آنها گفته میشود. به آنها گفته میشود که به سوی بهشت بروید که حسابی بر شما نیست و نباید در صحرای محشر معطل بشوید. آنها حرکت میکنند، در بین راه عدهای ملائکه آنها را میبینند. و از آنان میپرسند: به کجا میروید؟ آنها میگویند: بدون حساب وارد بهشت میشویم! ملائکه میپرسند: شما جزء کدام حزب و گروهی هستید؟ پاسخ میدهند ما یکدیگر را به خاطر خدا و نه جهت امور دنیوی، دوست میداشتیم! میپرسند: عمل شما چه بود؟ میگویند: دوستی و دشمنی ما افراد برای خدا بود، به خاطر با کسی دوست و به خاطر او با دیگری که دشمن خدا بود دشمن بودیم! ملائکه میگویند: اجر و پاداش نیکوکرداران خوب است. به بهشت بروید(1411).
در راه محبت
جناب مرحوم شیخ رجبعلی خیاط در مورد رسیدن به معشوق حکایتی از حضرت داود (علیه السلام) نقل میکرد که: آن حضرت در حال عبور از بیابانی مورچهای را دید که مرتب کارش این است که از تپهای خاک بر میدارد، و به جای دیگری میریزد، از خداوند خواست که از راز این کار آگاه شود. مورچه به سخن آمد و گفت معشوقی دارم که شرط وصل خود را آوردن تمام خاکهای آن تپه در این محل قرار داده! حضرت فرمود: با این جثه کوچک، تو تاکی میتوانی خاکهای این تل بزرگ را به محل مورد نظر منتقل کنی، و آیا عمر تو کفایت خواهد کرد؟! مورچه گفت: همه اینها را میدانم، ولی خوشم اگر در راه کار بمیرم، به عشق محبوبم مردهام! در اینجا حضرت داود (علیه السلام) منقلب شد و فهمید این جریان درسی است برای او(1412).
حضرت سلیمان و گنجشک!
حضرت سلیمان (علیه السلام) گنجشکی را دید که به ماده خود میگوید: چرا از من اطاعت نمی کنی و خواستههایم را به جا نمیآوری؟ اگر بخواهی تمام قبه و بارگاه سلیمان را با منقارم به دریا بیندازم، توان آن را دارم!
سلیمان از گفتار گنجشک خندید و آنها را به نزد خود خواست و پرسید:
چگونه پاسخ داد: نمیتوانم رسول خدا! ولی مرد گاهی میخواهد در مقابل همسرش به خود ببالد و خویشتن را بزرگ و قدرتمند نشان بدهد، از این گونه حرفها میزند. گذشته از اینها عاشق را در گفتار و رفتارش نباید ملامت کرد.
سلیمان از گنجشک ماده پرسید: چرا از همسرت اطاعت نمیکنی؛ در صورتی که او تو را دوست میدارد؟
گنجشک ماده پاسخ داد: یا رسول الله! او در محبت من راستگو نیست زیرا که غیر از من به دیگری نیز مهر و محبت میورزد.
سخن گنجشک چنان در سلیمان اثر بخشید که به گریه افتاد و سخت گریست. آن گاه چهل روز از مردم کنارهگیری نمود و پیوسته از خداوند میخواست علاقه دیگران را از قلب او خارج نموده و محبتش را در دل او خالص گرداند(1413).
اشعار :
عشق دنیایی
این زن و زور و زر گذاشتنی است - مهرش اندر درون نکاشتنی است (اوحدی)
تأثیر محبت
از محبت خارها گل میشود
دیده محبتآمیز
اگر بر دیده مجنون نشینی - به غیر از خوبی از لیلی نبینی (وحشی بافقی)
عشقهای بیهوده
عشقهایی کز پی رنگی بود - عشق نبود عاقبت ننگی بود (مولوی)
نکات :
اگر به مهر و محبت نیازمندیم او رحمان و رحیم است.
اگر انسان نیاز به فرزند دارد بخاطر موارد ذیل است: 1- عمرش محدود است و میل به بقای خویش و نسل خویش دارد. 2- قدرتش محدود است و نیازمند معاون و کمک کننده است. 3- نیازمند محبت و عاطفه است و لازم است مونسی داشته باشد.
ولی خداوند از همه این کمبودها و نیازها منزه است، بلکه هر چه در آسمانها و زمین است، همه در برابر او متواضعند.
ریشه محبت، کمال دوستی و جمال دوستی است. مؤمنان تمام کمالات و جمالها را در خداوند میبینید، لذا بیشترین عشق را به او ابراز میدارند. عشق و محبت مؤمنین، بر اساس شایستگی و لیاقت معشوق است و هرگز به سردی و خاموشی نمیگراید. اما عشق مشرکان، بر اساس خیال و جهل و تقلید و هوسهای بیهوده است.
پرستش و محبت غیر خدا، ممنوع است. یتخذ من دون الله اندادا یجبونهم
احساسات باید در رابطه با اعتقادات باشد. الذین أمنوا أشد حبا لله
اذ تبرا الذین اتبعوا من الذین اتبعوا و رأوا العذاب و تقطعت بهم الاسباب در آن هنگام که عذاب را مشاهده کنند و پیوند میانشان بریده (و دستشان از همه چیز قطع) گردد، پیشوایان (کفر)، از پیروان خود بیزاری جویند.
به هوش باشیم که رهبرمان کیست و محبت و عشق چه کسی را در دل داریم؟
بدانیم طاغوتها و غیر خدا، ما را برای خودشان میخواهند تا با قدرت و ارادت ما، به هوسها و آرزوهای خود در دنیا برسند، ولی در قیامت همه را رها و از اظهار تنفر و انزجار خواهند نمود.
هر عشق و علاقه، که مایهای از عقل و فطرت نداشته باشد، دیر یا زود به سردی گرائیده و یا به دشمنی کشیده میشود. یجبونهم کحب الله، اتبعوا
آیندهنگری لازمه عقل است. به کسی عشق و محبت بورزیم که قدرت داشته باشد و در روز خطر، ما را حمایت کند. اذ تبرا الذین اتبعوا
معیار اصالت یا بیاصل بودن علاقهها و محبتها، دیدن عذاب در روزهای خطرناک است. رأوا العذاب
و قال الذین اتبعوا لو أن لنا کره فنتبرأ منهم کما تبروا منا کذلک یریهم الله أعمالهم حسرات علیهم و ما هم بخارجین من النار؛ و (در آن موقع) پیروان گویند: ای کاش بار دیگری برای ما بود (که به دنیا برمیگشتیم) تا از این پیشوایان بیزاری جوییم، همانگونه که آنها (امروز) از ما بیزاری جستند. بدینسان خداوند اعمال آنها را که مایه حسرت آنهاست، به آنها نشان میدهد و هرگز از آتش دوزخ، بیرون آمدنی نیستند.
قبل از تأمین زندگی مردم و محبت به آنان، توقعی نداشته باشید. کلوا و اشکروا
اسلام، زندگی همراه با صفا و محبت را میخواهد.
نظام حکومتی اسلام، بر مبنای محبت و اتصال به مردم است.
رابطه رهبر و مردم، بر پایه انس و محبت است.
تبلیغ و تربیت باید همراه با عاطفه و محبت باشد.
ایجاد محبت و پیوند ین مومنین، پرتوی از عزت و حکمت خداوند است.