آیات :
تجویز لباس زینت
و هو الذی سخر البحر لتاکلوا منه لحما طریا و تستخر جوا منه حلیه تلبسونها وتری الملک مواخر فیه و لتبتغوا من فضله و لعلکم تشکرون(349)؛ او کسی است که دریا را مسخر (شما) ساخت تا از آن، گوشت تازه بخورید؛ و زیوری برای پوشیدن (مانند مروارید) از آن استخراج کنید؛ و کشتیها را میبینی که سینه دریا را میشکافد تا شما (به تجارت پردازید و) از فضل خدا بهره گیرید؛ شاید شکر نعمتهای او را بجا آورید!
تجوز زینت و تجمل در لباس
و مایستوی البحران هذا عذب فرات سائغ شرابه و هذا ملح أجاج و من کل تأکلون لحما طریا و تستخرجون حلیه تلبسونها وتری الفلک فیه مواخر لتبتغوا من فضله و لعلکم تشکرون(350)؛ او کسی است که دریا را مسخر (شما) ساخت تا از آن، گوشت تازه بخورید؛ و زیوری برای پوشیدن (مانند مروارید) از آن استخراج کنید؛ و کشتیها را میبینی که سینه دریا را میشکافد تا شما (به تجارت پردازید و) از فضل خدا بهره گیرید؛ شاید شکر نعمتهای او را بجا آورید!
تجویز زینت و تجمل در لباس
و ما یستوی البحران هذا عذب فرات سائغ شرابه و هذا ملح أجاج و من تاکلون لحما طریا و تسخرجون حلیه تلبسونها وتری الفلک فیه مواخر لتبتغوا من فضله و لعلکم تشکرون(351)؛ دو دریا یکسان نیستند: این یکی دریایی است آبش گوارا و شیرین و نوشیدنش خوشگوار است، و آن یکی شور و تلخ و گلوگیر؛ (اما) از هر دو گوشتی تازه میخورید و وسایل زینتی استخراج کرده میپوشید؛ و کشتیها را در آن میبینی که آنها را میشکافد (و به سوی مقصد پیش میروند) تا از فضل خداوند بهرهگیرند، و شاید (نعمتهای او را) بجا آورید!
لباس از نعمتهای الهی
یبئی ءادم قد أنزلنا علیکم لباسا یوری سوءتکم و ریشا و لباس التقوی ذلک خیر ذلک من ءایت الله لعلهم یذکرون(352)؛ ای فرزندان آدم! لباسی برای شما فرستادیم که اندام شما را میپوشاند و مایه زینت شماست؛ اما لباس پرهیزگاری بهتر است! اینها (همه) از آیات خداست، تا متذکر (نعمتهای او) شوند!
نعمت لباس
و الله جعل الله لکم مما خلق ظللا و جعل لکم من الجبال أکننا و جعل لکم سربیل تقیکم الحر و سربیل تقیکم بأسکم کذلک یتم نعمه علیکم لعلکم تسلمون(353)؛ و (نیز) خداوند از آنچه آفریده است سایههایی برای شما قرار داده؛ و از کوهها پناهگاههایی؛ و برای شما پیراهنهایی آفریده، که شما را از گرما (و سرما) حفظ میکند؛ و پیراهنهایی که به هنگام جنگ، حافظ شماست؛ این گونه نعمتهایش را بر شما کامل میکند، شاید تسلیم فرمان او شوید!
لباس متقین در بهشت
فی جنت و عیون یلبسون من سندس و استبرق متقبلین(354)؛ در میان باغها و چشمهها؛ آنها لباسهایی از حریر نازک و ضخیم میپوشند و در مقابل یکدیگر مینشینند؛
لباس مجرمان در قیامت
و تری المجرمین یومئذ مقرنین فی الاصفاد سرابیلهم من قطران و تغشی وجوههم النار(355)؛ و در آن روز، مجرمان را با هم در غل و زنجیر میبینی! (دستها و گردنهایشان را به هم بسته است!) لباسهایشان از قطران (ماده چسبنده بدبوی قابل اشتعال) است؛ و صورتهایشان را آتش میپوشاند...
لباس ابریشم اهل بیت
اولئک لهم جنت عدن تجری من تحتهم الانهر یحلون فیها من أساور من ذهب و یلبسون ثیابا خضرا من سندس و استبرق متکئین فیها علی الارائک نعم الثواب و حسنت مرتفقا(356)؛ آنها کسانی هستند که بهشت جاودان برای آنان است؛ باغهایی از بهشت که نهرها از زیر درختان و قصرهایش جاری است؛ در آنجا با دستبندهایی از طلا آراسته میشوند؛ و لباسهایی (فاخر) به رنگ سبز، از حریر نازک و ضخیم، دربر میکنند؛ در حالی که بر تختها تکیه کردهاند. چه پاداش خوبی، و چه جمع نیکویی!
روایات :
پوشش سفید
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): البسوا البیاض فانه أطیب و أطهر وکفنوا فیه موتاکم(357)؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): لباس سفید بپوشید؛ زیرا جامه سفید نیکوتر و پاکیزهتر است. مردگان خود را نیز در پارچه سفید کفن کنید.
لباس ائمه
عن أمیرالمؤمنین (علیه السلام) قال: البسوا الثیاب من القطن فانه لباس رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) و لباسنا(358)؛ امام علی (علیه السلام): لباس پنبه بپوشید که آن لباس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و لباس ماست.
لباس کتان
قال أبو عبدالله (علیه السلام): الکتان من الباس الانبیاء و هو ینبت اللحم(359)؛ امام صادق (علیه السلام): کتان از لباسهای پیامبران است و گوشت را میرویاند.
نهی [النبی (صلی الله علیه و آله و سلم)] عن الشهرتین، دقه الثیاب و غلظها، ولینها و خشونتها، و طولها و قصرها، ولکن سداد فیما بین ذلک و اقتصاد(360)؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از دو شهرت نهر فرمود: شهرت در نازکی و ضخامت لباس، نرمی و زبری آن و بلندی و کوتاهی آن. بلکه باید حد وسط میان این خصوصیات را رعایت کرد.
لباس علی (علیه السلام)
عن أبی عبد الله (علیه السلام) قال: خطب علی الناس و علیه ازار کرباس غلیظ مرقوع بصوف، فقیل له فی ذلک، فقال: یخشع القلب و یقتدی به المؤمن(361)؛ امام صادق (علیه السلام): علی (علیه السلام) در حالی که جامه کرباسی درشت و وصله شده با وصله پشمی، پوشیده بود، برای مردم خطبه خواند. در این باره به حضرت ایراد گرفته شد. امام فرمود: ایم جامه، دل را نتواضع میکند و مؤمن از آن سرمشق میگیرد.
میانهروی در پوشش
المال مال الله یضعه عند الرجل ودایع، وجوز لهم أن یاکلو قصدا ویلبسوا قصدا(362)؛ امام صادق (علیه السلام) داراییها از آن خداست و آنها را نزد انسان به امانت میسپارد و به انسانها اجازه داده است که با میانهروی، بخورند و با میانهروی، بپوشند.
لباس امام رضا (علیه السلام)
ان أهل الضعف من موالی یحبون أن أجلس علی اللبود و ألبس الخشن، و لیس یحتمل الزمان ذلک(363)؛ امام رضا (علیه السلام): دوستداران بیبضاعت من دوست دارند که من روی نمد بنشینم و لباس درشت بپوشم، در حالی که زمانه این را نمیپذیرد.
آراستگی در حضور مردم
کان جلوس الرضا (علیه السلام) فی الصیف علی حصیر، و فی الشتاء علی مسح، ولبسه الغلیظ من الثیاب؛ حتی اذ برز للناس تزین لهم(364)؛ ابو عباد: حضرت رضا (علیه السلام) در تابستان روی بوریا مینشست و در زمستان روی پلاس. لباسش از پارچه درشت. اما هرگاه در میان مردم ظاهر میشد، خود را میآراست.
تحریم لباس حریر و طلا برای مردان
حرم لباس الحریر و الذهب علی ذکور امتی و احل لاناثهم(365)؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): پوشیدن حریر و طلا برای مردان امتم حرام و برای زنانشان حلال گشته است.
نکوهش فخر فروشی با لباس
من لبس ثوبا یباهی به لیراه الناس لم ینظر الله الیه حتی ینزعه(366)؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): هرکس لباسی فاخر بپوشد که مردم به او نگاه کنند، خداوند به وی ننگرد، تازمانی که آن جامه را از تن بیرون آورد.
داستانها :
پاسخ امام صادق (علیه السلام) به انتقاد شخصی در مورد لباس
زمان امام (علیه السلام) بود، آن حضرت هماهنگ با شرائط زمان، لباس نو میپوشید، شخصی انتقاد کرد و گفت: خدا کار شما را سامان بخشد، شما فرمودی علی (علیه السلام) لباس زبر و خشن و پیراهن چهار درهمی میپوشید و مانند اینها، ولی در شما لباس نو میبینم؟
امام صادق (علیه السلام) فرمود: همانا امام علی (علیه السلام) آن لباسها را در زمانی میپوشید که بر اثر بسیاری فقراء بد نما نبود، ولی اگر همان لباسها را در این زمان میپوشید، به بدی، انگشتنما، میشد، بنابراین بهترین لباس هر زمان، لباس نوع مردم آن زمان است، اما قائم ما اهلبیت (علیه السلام) هنگامی که ظهور کند، همان لباس علی (علیه السلام) را میپوشد و مانند روش علی (علیه السلام) رفتار مینماید(367).
لباس مقدس روحانیت
یک روز به مناسبتی، یکی از مخالفین سرسخت آین الله قاضی طباطبایی به حضور ایشان آمده و وارد منزلشان میشود. آیت الله قاضی طباطبایی، بدون درنگ، تمام قد در مقابل او بلند شد و کمال احترام را به جا آورد. بعد از رفتن وی یکی از نزدیکان آقای قاضی گفت: آقا! این شخص دشمنی سرسختی با شما دارد، چرا این قدر احترامش کردید؟ آیت الله قاضی فرمودند: به؛ دلیل: اولا ایشان مهمان ما بود و احترام مهمان واجب است، اگر چه با من مخالف باشد. ثانیا او لباس مقدس روحانیت به تن دارد و قداست این لباس را باید حفظ نمود(368).
لباس و نعمت
سفیان گفت: روزی نزد امام صادق (علیه السلام) رفتم و دیدم آن حضرت لباس از پوست خز پوشیده و عبائی از خز بر دوش انداخته است.
تعجب کردم و از روی تعجب به او نگاه میکردم. در این هنگام حضرت به من فرمود: چرا اینقدر نگاه میکنی؟ آیا از آنچه میبینی تعجب میکنی؟ گفتم: ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)! لباس شما و پدران شما هرگز اینگونه نبوده است! فرمود: ای سفیان! پدران من در زمان فقر و تنگدستی زندگی میکردهاند و وضع (مردم و وضع) آنها در آن زمان خوب نبود و لذا اکتفا به لباس ساده میکردند، اما اینک زمان وفور نعمت است. آنگاه لباس خز را کنار زد و من دیدم لباسی از پشم سفید (که سخت و زبر بود) در زیر آن پوشیده است و به من فرمود: لباس اصلی من این است که به مردم نشان نمیدهم و لباس گرانقیمت را برای مردم پوشیدهام و نعمتی را که خدا به من داده پنهان نمیکنم(369).
لباس ساده، اما تمیز
حجه الاسلام شیخ عبدالعلی قرهی میفرمایند: یک وقت در نجف از طرف امام به من امر شد که یک قبائی برای امام تهیه کنم، من رفتم پیش یک خیاط آشنا و به او گفتم که یک قبائی میخواهم که مناسب باشد برای آقا. چند نمونه پارچه داشت، گرفتیم همراه با خیاط رفتیم خدمت امام تا ببینیم کدامش را ایشان انتخاب میکنند، تا اینکه آن پارچه را بخریم، اتفاقا امام آن پارچهای را انتخاب کرد که به نظر خیلی جنس بدی بود و من آن را نمیخواستم. این روش لباس امام بود. لباسشون همیشه تمیز بود. مرتب بود، اما از جهت جنس و کیفیت خیلی مراعات میکردند و جنس خوب را نمیگرفتند از این جهت که مواظب بودند و جوهات کمتر مصرف بشود(370).
بهترین لباس
حماد بن عثمان میگوید در خدمت امام صادق (علیه السلام) بودم که مردی به آن حضرت عرض کرد: خداوند به صلاحت دارد! یادآوری کردی که: علیبن ابی طالب (علیه السلام) لباس خشن به تن میکرد، پیراهن چهار درهمی میپوشید و امثال اینها، در حالی که میبینیم شما خود جامهای نیکو پوشیدهای!
حضرت به او فرمود: علیبن ابی طالب (علیه السلام) آن لباسها را در زمانی میپوشید، موجب شهرت او میشد. پس، بهترین لباس هر زمانی، لباس مردم آن زمان است؛ منتها، قائم ما آنگاه که قیام کند، جامه هایی مانند علی (علیه السلام) میپوشد و به شیوه آن حضرت رفتار مینماید(371).
نوع لباس و اوضاع زمانه
سفیان ثوری میگوید به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: شما روایت میکنی که علی بن ابی طالب (علیه السلام) جامه خشن میپوشید، در حالی که خود جامه قوهی و مروی میپوشی! آن حضرت فرمود: وای بر تو! علیبن ابی طالب در روزگار سختی و تنگدستی به سر میبرد، اما هرگاه در زمانه گشایش حاصل شود، نیکان روزگار به بهرهمند شدن از آن گشایش سزاوارترند(372).
اشعار :
پوشش آدمی
خانه به پلاس است و آدم به لباس
تمیزی و زیبایی لباس
گر جامه گلیم یا که دیباست - چون شسته و پاک بود، زیباست (ایرج میرزا)
وسیله شناخت
آدم را به جامه نشناسند.
نشان آدمیت
تن آدمی شریف است به جان آدمیت - نه همین لباس زیباست نشان آدمیت (سعدی)
لباس مناسب برای هرکس
خر ار جل اطلس بپوشد خر است. (سعدی)
لباس، اصل را تغییر نمی دهد!
سگ نیز با قلاده زرین همان سگ است (سعدی)
نکات :
تنوعطلبی و افزون خواهی، دامی برای اسیر شدن انسانهاست. استعمارگران نیز از همین خصیصه مردم برای لباس، مسکن، مرکب و تجملات استفاده کرده و مردم را به اسارت میکشند.
آن گونه که در لباس مادی، پوشش عیوب، حفاظت از سرما و گرما و زیبایی مطرح است، تقوا هم عامل پوشش عیوب است، هم نگهدارنده از گناه و هم مایه معنوی انسان میباشد.
امام مجتبی (علیه السلام) به هنگام نماز و حضور در مسجد، بهترین لباس خود را میپوشید و میفرمود: ان الله جمیل یحب الجمال فاتجمل لربی، خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد، و من لباس زیبایی خود را برای پروردگارم میپوشم.
گرچه استفاده از زینت و طعام، امری فطری و طبیعی است، ولی در شرایط خاص مانند وجود نیازمندان و محرومان، باید با آنان همدردی کرد. لذا در تاریخ میخوانیم که نوع لباس امام صادق (علیه السلام) که مردم در رفاه نسبی به سر میبردند با لباس امام علی (علیه السلام) که مردم فقیر و ندار بودند، متفاوت بود، چون شرایط اجتماعی هر کدام فرق داشت.
دوخت لباس و نوع و رنگ آن، هر چه له عفت نزدیکتر باشد، بهتر است.
در قرآن کریم از چند چیز به عنوان لباس یاد شده است: شب، جعل لکم اللیل لباسا (فرقان، 47)، همسر هن لباس لکم و أنتم لباس لهن (بقره 187) و تقوا و لباس التقوی ذلک خیر (اعراف، 26)
در حدیث میخوانیم که اگر کسی به واسطه بهتر بودن بند کفشش بر دیگر خود را برتر ببیند، جزو کسانی است که اراده علو در زمین دارند.
چه بسیارند کسانی که در تهیه مسکن، مرکب، لباس، کلام، ازدواج و نامگذاری فرزند، کاری میکنند که در جامعه نمودی داشته باشند و مردم متوجه آنان شوند که به فرموده روایت، این افراد اراده برتری در زمین دارند و از بهشت محرومند.
نماز دارای احکام و دستوراتی است که رعایت هر یک از آنها انسان را از بسیاری گناهان باز میدارد، مثلاً: شرط حلال بودن مکان و لباس نمازگزار، انسان را از تجاوز به حقوق دیگرانت باز میدارد.
پوشیدن لباس ساده، سوار شدن بر الاغ برهنه، شیر دوشیدن، همنشینی با بردگان، سلام کردن به اطفال، وصله کردن کفش و لباس، پذیرفتن دعوت مردم، جارو کردن منزل، دست دادن به افراد و سبک نشمردن غذا از سیرههای پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بود.
نوع لباس مردم در جامعه میتواند معرف شخصیت، مکتب و هدف آنها میباشد.
سرچشمه بسیاری از مزاحمتهای هوسبازان نسبت به زنان و دختران، نوع لباس خود آنهاست.
پست شمردن دیگران به خاطر لباس و ظاهری ساده، رفتاری فرعونی است.