تربیت
Tarbiat.Org

گنجینه معارف جلد 2
محمد رحمتی شهرضا

پوشاک (لباس)

آیات :
تجویز لباس زینت‏
و هو الذی سخر البحر لتاکلوا منه لحما طریا و تستخر جوا منه حلیه تلبسونها وتری الملک مواخر فیه و لتبتغوا من فضله و لعلکم تشکرون(349)؛ او کسی است که دریا را مسخر (شما) ساخت تا از آن، گوشت تازه بخورید؛ و زیوری برای پوشیدن (مانند مروارید) از آن استخراج کنید؛ و کشتیها را می‏بینی که سینه دریا را می‏شکافد تا شما (به تجارت پردازید و) از فضل خدا بهره گیرید؛ شاید شکر نعمتهای او را بجا آورید!
تجوز زینت و تجمل در لباس‏
و مایستوی البحران هذا عذب فرات سائغ شرابه و هذا ملح أجاج و من کل تأکلون لحما طریا و تستخرجون حلیه تلبسونها وتری الفلک فیه مواخر لتبتغوا من فضله و لعلکم تشکرون(350)؛ او کسی است که دریا را مسخر (شما) ساخت تا از آن، گوشت تازه بخورید؛ و زیوری برای پوشیدن (مانند مروارید) از آن استخراج کنید؛ و کشتیها را می‏بینی که سینه دریا را می‏شکافد تا شما (به تجارت پردازید و) از فضل خدا بهره گیرید؛ شاید شکر نعمتهای او را بجا آورید!
تجویز زینت و تجمل در لباس‏
و ما یستوی البحران هذا عذب فرات سائغ شرابه و هذا ملح أجاج و من تاکلون لحما طریا و تسخرجون حلیه تلبسونها وتری الفلک فیه مواخر لتبتغوا من فضله و لعلکم تشکرون(351)؛ دو دریا یکسان نیستند: این یکی دریایی است آبش گوارا و شیرین و نوشیدنش خوشگوار است، و آن یکی شور و تلخ و گلوگیر؛ (اما) از هر دو گوشتی تازه می‏خورید و وسایل زینتی استخراج کرده می‏پوشید؛ و کشتیها را در آن می‏بینی که آنها را می‏شکافد (و به سوی مقصد پیش می‏روند) تا از فضل خداوند بهره‏گیرند، و شاید (نعمتهای او را) بجا آورید!
لباس از نعمتهای الهی‏
یبئی ءادم قد أنزلنا علیکم لباسا یوری سوءتکم و ریشا و لباس التقوی ذلک خیر ذلک من ءایت الله لعلهم یذکرون(352)؛ ای فرزندان آدم! لباسی برای شما فرستادیم که اندام شما را می‏پوشاند و مایه زینت شماست؛ اما لباس پرهیزگاری بهتر است! اینها (همه) از آیات خداست، تا متذکر (نعمتهای او) شوند!
نعمت لباس‏
و الله جعل الله لکم مما خلق ظللا و جعل لکم من الجبال أکننا و جعل لکم سربیل تقیکم الحر و سربیل تقیکم بأسکم کذلک یتم نعمه علیکم لعلکم تسلمون(353)؛ و (نیز) خداوند از آنچه آفریده است سایه‏هایی برای شما قرار داده؛ و از کوه‏ها پناهگاه‏هایی؛ و برای شما پیراهنهایی آفریده، که شما را از گرما (و سرما) حفظ می‏کند؛ و پیراهنهایی که به هنگام جنگ، حافظ شماست؛ این گونه نعمتهایش را بر شما کامل می‏کند، شاید تسلیم فرمان او شوید!
لباس متقین در بهشت‏
فی جنت و عیون یلبسون من سندس و استبرق متقبلین(354)؛ در میان باغها و چشمه‏ها؛ آنها لباسهایی از حریر نازک و ضخیم می‏پوشند و در مقابل یکدیگر می‏نشینند؛
لباس مجرمان در قیامت‏
و تری المجرمین یومئذ مقرنین فی الاصفاد سرابیلهم من قطران و تغشی وجوههم النار(355)؛ و در آن روز، مجرمان را با هم در غل و زنجیر می‏بینی! (دستها و گردنهایشان را به هم بسته است!) لباسهایشان از قطران (ماده چسبنده بدبوی قابل اشتعال) است؛ و صورتهایشان را آتش می‏پوشاند...
لباس ابریشم اهل بیت‏
اولئک لهم جنت عدن تجری من تحتهم الانهر یحلون فیها من أساور من ذهب و یلبسون ثیابا خضرا من سندس و استبرق متکئین فیها علی الارائک نعم الثواب و حسنت مرتفقا(356)؛ آنها کسانی هستند که بهشت جاودان برای آنان است؛ باغهایی از بهشت که نهرها از زیر درختان و قصرهایش جاری است؛ در آنجا با دستبندهایی از طلا آراسته می‏شوند؛ و لباسهایی (فاخر) به رنگ سبز، از حریر نازک و ضخیم، دربر می‏کنند؛ در حالی که بر تختها تکیه کرده‏اند. چه پاداش خوبی، و چه جمع نیکویی!
روایات :
پوشش سفید
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): البسوا البیاض فانه أطیب و أطهر وکفنوا فیه موتاکم(357)؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): لباس سفید بپوشید؛ زیرا جامه سفید نیکوتر و پاکیزه‏تر است. مردگان خود را نیز در پارچه سفید کفن کنید.
لباس ائمه‏
عن أمیرالمؤمنین (علیه السلام) قال: البسوا الثیاب من القطن فانه لباس رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) و لباسنا(358)؛ امام علی (علیه السلام): لباس پنبه بپوشید که آن لباس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و لباس ماست.
لباس کتان‏
قال أبو عبدالله (علیه السلام): الکتان من الباس الانبیاء و هو ینبت اللحم(359)؛ امام صادق (علیه السلام): کتان از لباس‏های پیامبران است و گوشت را می‏رویاند.
نهی [النبی (صلی الله علیه و آله و سلم)] عن الشهرتین، دقه الثیاب و غلظها، ولینها و خشونتها، و طولها و قصرها، ولکن سداد فیما بین ذلک و اقتصاد(360)؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از دو شهرت نهر فرمود: شهرت در نازکی و ضخامت لباس، نرمی و زبری آن و بلندی و کوتاهی آن. بلکه باید حد وسط میان این خصوصیات را رعایت کرد.
لباس علی (علیه السلام)
عن أبی عبد الله (علیه السلام) قال: خطب علی الناس و علیه ازار کرباس غلیظ مرقوع بصوف، فقیل له فی ذلک، فقال: یخشع القلب و یقتدی به المؤمن(361)؛ امام صادق (علیه السلام): علی (علیه السلام) در حالی که جامه کرباسی درشت و وصله شده با وصله پشمی، پوشیده بود، برای مردم خطبه خواند. در این باره به حضرت ایراد گرفته شد. امام فرمود: ایم جامه، دل را نتواضع می‏کند و مؤمن از آن سرمشق می‏گیرد.
میانه‏روی در پوشش‏
المال مال الله یضعه عند الرجل ودایع، وجوز لهم أن یاکلو قصدا ویلبسوا قصدا(362)؛ امام صادق (علیه السلام) دارایی‏ها از آن خداست و آنها را نزد انسان به امانت می‏سپارد و به انسان‏ها اجازه داده است که با میانه‏روی، بخورند و با میانه‏روی، بپوشند.
لباس امام رضا (علیه السلام)
ان أهل الضعف من موالی یحبون أن أجلس علی اللبود و ألبس الخشن، و لیس یحتمل الزمان ذلک(363)؛ امام رضا (علیه السلام): دوستداران بی‏بضاعت من دوست دارند که من روی نمد بنشینم و لباس درشت بپوشم، در حالی که زمانه این را نمی‏پذیرد.
آراستگی در حضور مردم‏
کان جلوس الرضا (علیه السلام) فی الصیف علی حصیر، و فی الشتاء علی مسح، ولبسه الغلیظ من الثیاب؛ حتی اذ برز للناس تزین لهم(364)؛ ابو عباد: حضرت رضا (علیه السلام) در تابستان روی بوریا می‏نشست و در زمستان روی پلاس. لباسش از پارچه درشت. اما هرگاه در میان مردم ظاهر می‏شد، خود را می‏آراست.
تحریم لباس حریر و طلا برای مردان‏
حرم لباس الحریر و الذهب علی ذکور امتی و احل لاناثهم(365)؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): پوشیدن حریر و طلا برای مردان امتم حرام و برای زنانشان حلال گشته است.
نکوهش فخر فروشی با لباس‏
من لبس ثوبا یباهی به لیراه الناس لم ینظر الله الیه حتی ینزعه(366)؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): هرکس لباسی فاخر بپوشد که مردم به او نگاه کنند، خداوند به وی ننگرد، تازمانی که آن جامه را از تن بیرون آورد.
داستانها :
پاسخ امام صادق (علیه السلام) به انتقاد شخصی در مورد لباس‏
زمان امام (علیه السلام) بود، آن حضرت هماهنگ با شرائط زمان، لباس نو می‏پوشید، شخصی انتقاد کرد و گفت: خدا کار شما را سامان بخشد، شما فرمودی علی (علیه السلام) لباس زبر و خشن و پیراهن چهار درهمی می‏پوشید و مانند اینها، ولی در شما لباس نو می‏بینم؟
امام صادق (علیه السلام) فرمود: همانا امام علی (علیه السلام) آن لباسها را در زمانی می‏پوشید که بر اثر بسیاری فقراء بد نما نبود، ولی اگر همان لباس‏ها را در این زمان می‏پوشید، به بدی، انگشت‏نما، می‏شد، بنابراین بهترین لباس هر زمان، لباس نوع مردم آن زمان است، اما قائم ما اهلبیت (علیه السلام) هنگامی که ظهور کند، همان لباس علی (علیه السلام) را می‏پوشد و مانند روش علی (علیه السلام) رفتار می‏نماید(367).
لباس مقدس روحانیت‏
یک روز به مناسبتی، یکی از مخالفین سرسخت آین الله قاضی طباطبایی به حضور ایشان آمده و وارد منزلشان می‏شود. آیت الله قاضی طباطبایی، بدون درنگ، تمام قد در مقابل او بلند شد و کمال احترام را به جا آورد. بعد از رفتن وی یکی از نزدیکان آقای قاضی گفت: آقا! این شخص دشمنی سرسختی با شما دارد، چرا این قدر احترامش کردید؟ آیت الله قاضی فرمودند: به؛ دلیل: اولا ایشان مهمان ما بود و احترام مهمان واجب است، اگر چه با من مخالف باشد. ثانیا او لباس مقدس روحانیت به تن دارد و قداست این لباس را باید حفظ نمود(368).
لباس و نعمت‏
سفیان گفت: روزی نزد امام صادق (علیه السلام) رفتم و دیدم آن حضرت لباس از پوست خز پوشیده و عبائی از خز بر دوش انداخته است.
تعجب کردم و از روی تعجب به او نگاه می‏کردم. در این هنگام حضرت به من فرمود: چرا اینقدر نگاه می‏کنی؟ آیا از آنچه می‏بینی تعجب می‏کنی؟ گفتم: ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)! لباس شما و پدران شما هرگز اینگونه نبوده است! فرمود: ای سفیان! پدران من در زمان فقر و تنگدستی زندگی می‏کرده‏اند و وضع (مردم و وضع) آنها در آن زمان خوب نبود و لذا اکتفا به لباس ساده می‏کردند، اما اینک زمان وفور نعمت است. آنگاه لباس خز را کنار زد و من دیدم لباسی از پشم سفید (که سخت و زبر بود) در زیر آن پوشیده است و به من فرمود: لباس اصلی من این است که به مردم نشان نمی‏دهم و لباس گرانقیمت را برای مردم پوشیده‏ام و نعمتی را که خدا به من داده پنهان نمی‏کنم(369).
لباس ساده، اما تمیز
حجه الاسلام شیخ عبدالعلی قرهی می‏فرمایند: یک وقت در نجف از طرف امام به من امر شد که یک قبائی برای امام تهیه کنم، من رفتم پیش یک خیاط آشنا و به او گفتم که یک قبائی می‏خواهم که مناسب باشد برای آقا. چند نمونه پارچه داشت، گرفتیم همراه با خیاط رفتیم خدمت امام تا ببینیم کدامش را ایشان انتخاب می‏کنند، تا اینکه آن پارچه را بخریم، اتفاقا امام آن پارچه‏ای را انتخاب کرد که به نظر خیلی جنس بدی بود و من آن را نمی‏خواستم. این روش لباس امام بود. لباسشون همیشه تمیز بود. مرتب بود، اما از جهت جنس و کیفیت خیلی مراعات میکردند و جنس خوب را نمی‏گرفتند از این جهت که مواظب بودند و جوهات کمتر مصرف بشود(370).
بهترین لباس‏
حماد بن عثمان می‏گوید در خدمت امام صادق (علیه السلام) بودم که مردی به آن حضرت عرض کرد: خداوند به صلاحت دارد! یادآوری کردی که: علی‏بن ابی طالب (علیه السلام) لباس خشن به تن می‏کرد، پیراهن چهار درهمی می‏پوشید و امثال اینها، در حالی که می‏بینیم شما خود جامه‏ای نیکو پوشیده‏ای!
حضرت به او فرمود: علی‏بن ابی طالب (علیه السلام) آن لباس‏ها را در زمانی می‏پوشید، موجب شهرت او می‏شد. پس، بهترین لباس هر زمانی، لباس مردم آن زمان است؛ منتها، قائم ما آنگاه که قیام کند، جامه هایی مانند علی (علیه السلام) می‏پوشد و به شیوه آن حضرت رفتار می‏نماید(371).
نوع لباس و اوضاع زمانه‏
سفیان ثوری می‏گوید به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: شما روایت می‏کنی که علی بن ابی طالب (علیه السلام) جامه خشن می‏پوشید، در حالی که خود جامه قوهی و مروی می‏پوشی! آن حضرت فرمود: وای بر تو! علی‏بن ابی طالب در روزگار سختی و تنگدستی به سر می‏برد، اما هرگاه در زمانه گشایش حاصل شود، نیکان روزگار به بهره‏مند شدن از آن گشایش سزاوارترند(372).
اشعار :
پوشش آدمی‏
خانه به پلاس است و آدم به لباس
تمیزی و زیبایی لباس‏
گر جامه گلیم یا که دیباست - چون شسته و پاک بود، زیباست (ایرج میرزا)
وسیله شناخت‏
آدم را به جامه نشناسند.
نشان آدمیت‏
تن آدمی شریف است به جان آدمیت - نه همین لباس زیباست نشان آدمیت (سعدی)
لباس مناسب برای هرکس‏
خر ار جل اطلس بپوشد خر است. (سعدی)
لباس، اصل را تغییر نمی دهد!
سگ نیز با قلاده زرین همان سگ است (سعدی)
نکات :
تنوع‏طلبی و افزون خواهی، دامی برای اسیر شدن انسان‏هاست. استعمارگران نیز از همین خصیصه مردم برای لباس، مسکن، مرکب و تجملات استفاده کرده و مردم را به اسارت می‏کشند.
آن گونه که در لباس مادی، پوشش عیوب، حفاظت از سرما و گرما و زیبایی مطرح است، تقوا هم عامل پوشش عیوب است، هم نگهدارنده از گناه و هم مایه معنوی انسان می‏باشد.
امام مجتبی (علیه السلام) به هنگام نماز و حضور در مسجد، بهترین لباس خود را می‏پوشید و می‏فرمود: ان الله جمیل یحب الجمال فاتجمل لربی، خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد، و من لباس زیبایی خود را برای پروردگارم می‏پوشم.
گرچه استفاده از زینت و طعام، امری فطری و طبیعی است، ولی در شرایط خاص مانند وجود نیازمندان و محرومان، باید با آنان همدردی کرد. لذا در تاریخ می‏خوانیم که نوع لباس امام صادق (علیه السلام) که مردم در رفاه نسبی به سر می‏بردند با لباس امام علی (علیه السلام) که مردم فقیر و ندار بودند، متفاوت بود، چون شرایط اجتماعی هر کدام فرق داشت.
دوخت لباس و نوع و رنگ آن، هر چه له عفت نزدیک‏تر باشد، بهتر است.
در قرآن کریم از چند چیز به عنوان لباس یاد شده است: شب، جعل لکم اللیل لباسا (فرقان، 47)، همسر هن لباس لکم و أنتم لباس لهن (بقره 187) و تقوا و لباس التقوی ذلک خیر (اعراف، 26)
در حدیث می‏خوانیم که اگر کسی به واسطه بهتر بودن بند کفشش بر دیگر خود را برتر ببیند، جزو کسانی است که اراده علو در زمین دارند.
چه بسیارند کسانی که در تهیه مسکن، مرکب، لباس، کلام، ازدواج و نام‏گذاری فرزند، کاری می‏کنند که در جامعه نمودی داشته باشند و مردم متوجه آنان شوند که به فرموده روایت، این افراد اراده برتری در زمین دارند و از بهشت محرومند.
نماز دارای احکام و دستوراتی است که رعایت هر یک از آنها انسان را از بسیاری گناهان باز می‏دارد، مثلاً: شرط حلال بودن مکان و لباس نمازگزار، انسان را از تجاوز به حقوق دیگرانت باز می‏دارد.
پوشیدن لباس ساده، سوار شدن بر الاغ برهنه، شیر دوشیدن، هم‏نشینی با بردگان، سلام کردن به اطفال، وصله کردن کفش و لباس، پذیرفتن دعوت مردم، جارو کردن منزل، دست دادن به افراد و سبک نشمردن غذا از سیره‏های پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بود.
نوع لباس مردم در جامعه می‏تواند معرف شخصیت، مکتب و هدف آنها می‏باشد.
سرچشمه بسیاری از مزاحمت‏های هوسبازان نسبت به زنان و دختران، نوع لباس خود آنهاست.
پست شمردن دیگران به خاطر لباس و ظاهری ساده، رفتاری فرعونی است.