هنگامی که آیه 214 سوره شعراء نازل شد که انذر عشیرتک الاقربین، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بستگانش را به مهمانی فرا خواند و پس از پذیرائی سخن خود را آغاز و آنان را از شرک و بت پرستی نهی فرمود.(208)
آری، دعوت باید همراه با عواطف و مهربانی باشد و از نزدیکان شروع شود. زیرا اولاً پذیرش دعوت از طرف نزدیکان زمینه را برای پذیرش دیگران فراهم میکند.
و ثانیاً انسان در برابر بستگان نزدیک مسئولیت بیشتری دارد و روابط فامیلی نباید مانع نهی از منکر باشد.
تعداد مهمانان را چهل و پنج نفر گفتهاند، ولی ابولهب با سخنان یاوه جلسه را از آمادگی انداخت و حضرت مهمانی دیگری تشکیل داد و بعد از صرف غذا، پیام رسالت خود را اعلام کرد. تنها کسی که پاسخ مثبت داد نوجوانی به نام علی (علیه السلام) بود که پیامبر فرمود: این برادر و وصی و خلیفه و وزیر من است که باید سخن او را گوش و از او اطاعت کنید.(209)
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) سه سال تبلیغ مخفیانه کرد تا این آیه نازل شد: فاصدع بما تؤمر و اعرض عن المشرکین(210) آنچه را بدان مأمور شدهای آشکار کن و از مشرکین اعراض نما (و به آنان اعتماد نکن) همانا ما تو را از شر استهزاء کنندگان کفایت کردیم.
پیامبر اسلام دعوت خود را در دامنه کوه صفا در کنار مسجدالحرام آشکار کرده و فرمود: اگر دعوت مرا بپذیرید حکومت و عزت دنیا و آخرت از شماست. ولی آنان مسخره کردند و نزد عموی حضرت (ابوطالب) آمدند و شکایت کردند که محمد جوانان ما را فریب میدهد، اگر خواهان پول و همسر و مقام است به او میدهیم.
پیامبر به عموی خود گفت: سخن من پیام الهی است و من هرگز دست بردار نیستم. کفار از ابوطالب خواستند که محمد راتحویل آنان دهد تا خودشان درباره او تصمیم بگیرند ولی ابوطالب نپذیرفت.(211)
خداوند به پیامبرش وعده داد که ما استهزا کنندگان را کفایت کردیم و مسخره آنان اثری در کار تو ندارد.
پیامبر اسلام در دعوت مردم به وحدت پیشگام بود و عقیده داشت اگر به تمام اهداف حق خود در مرحله اول دست نیافتیم از تلاش و دعوت برای رسیدن به بعضی از آنها خودداری نکنیم. باید به عقائد صحیح دیگران و مقدسات طرف مقابل تا آنجا که ممکن است احترام گذاشت و یکی از مراحل تبلیغ دعوت به مشترکات است.
بر این اساس پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) مامور میشود اهل کتاب را به مشترکات دعوت کند:
قل یا اهل الکتاب تعالوا الی کلمه سواء بیننا و بینکم الا نعبد الا الله و لا نشرک به شیئا(212) بگو: ای اهل کتاب! به سوی سخنی بیایید که میان ما و شما مشترک است. جز خدا را نپرستیم و چیزی را شریک او قرار ندهیم.
دو نفر از سران مدینه به مکه آمدند و خدمت پیامبر رسیدند.
حضرت آیات 151 و 152 سوره انفال را برای آنان تلاوت کرد، آن دو نفر مسلمان شدند و تقاضای نماینده و مبلغ کردند و حضرت مصعب بن عمیر را همراهشان به مدینه فرستاد و این آغاز اسلام در مدینه بود.
اگر به محتوای دو آیه فوق بنگریم میفهمیم که سیره تبلیغی پیامبر در آغاز دعوت بیان کلیاتی بود که هم با عقل و فطرت و وجدان سالم سازگار است و هم از مشترکات ادیان آسمانی است. زیرا در تورات، سفر خروج باب 30 همین محتوای دو آیه آمده است. آری در آغاز دعوت باید با ساده گوئی، مطالبی که هر وجدان و عقل و فطرتی میپسندد بیان شود. اما محتوای دو آیه سوره انفال چه بود؟
دوری از شرک، آدم کشی، فرزند کشی، کم فروشی، گفتار غیر عادلانه و دوری از انواع فحشا و تصرف در مال یتیم و سفارش والدین و وفای به پیمان و انجام تکلیف در حد قدرت.
امروز افرادی دکترای برنامه ریزی درسی دارند. چه زیباست که سر سفره قرآن بنشینیم و ببینیم که خداوند در چه سالی چه فرمانی برای رشد و هدایت مردم را صادر کرده و شیوه تبلیغ و تعلیم را از وحی الهام بگیریم.
مثلاً در روایات میخوانیم کودک را تا چه مدتی آزاد بگذارید و بعد از سه سال، اولین کلمهای را که به او یاد میدهید چه باشد و بعد از گذشت مدتی دومین کلام چه باشد و همچنین برای بزرگسالان در آغاز دعوت چه بگوئید و در برابر طاغوت هائی مثل فرعون با چه سخن و ابیات و محتوائی سخن بگوئید. آری، توجه به شرائط زمانی و مکانی و روانی و شأن نزولها برای کارشناسان ارشد ما هم روانشناسی آموزشی است و هم روانشناسی تبلیغاتی.