ما باید به هنگام خواندن سوره حمد قصد قرائت قرآن داشته باشیم و نمیتوانیم آن را به عنوان دعا بخوانیم. در این که می توان در ضمن قصد قرائب، قصد دعا نیز داشت، فقها اختلاف نظر دارند؛ اما بر ما پوشیده نیست که در ان سوره پس از ذکر برخی صفات خداوند و ارتباط با معبود، به انسان تعلیم داده شده که در نماز خود از خداوند مهمترین نیازش را که هدایت است، درخواست کند و او دست کم روزانه ده مرتبه از خداوند هدایت را بخواهد.
بنابراین، از دیدگاه قرآن مهمترین و ضروریترین نیاز انسان، هدایت است که در صورت تحقق آن، سایر نعمتهایی که خدا در اختیار انسان نهاده در مسیر صحیح و سعادت وی به کار گرفته میشوند؛ اما اگر انسان به هدایت نرسید، نعمتهای الهی را در مسیر باطل به کار میگیرد و نفعی از آنها عایدش نمیشود و مصداق کلام خداوند قرار میگیرد که فرمود: الم تَرَ الی الذین بدلوا نعمة الله کفرا و احلوا قومهم دار البوار؛(139)
آیا به کسانی که [سپاس] نعمت خدا را به کفر [ناسپاسی] تبدیل کردند و قوم خود را به سرای هلاکت در آوردند ننگریستی.
با توجه به جایگاه و اهمیت هدایت، جا دارد که درباره مفهوم و حقیقت آن بیشتر بیندیشیم و تلاش کنیم که شرایط و زمینههای تحصیل آن را فراهم آوریم.
درباره مفهوم هدایت گفته شده که عبارت است از تعیین کمال مناسب یک شیء و راه لرسیدن به آن؛ از این رو هر موجودی که کمال او عین ذاتش نیست، نیازمند هدایت است و در کسب کمال مناسب خویش، به مکمل نیاز دارد.(140)
مفهوم هدایت در نگاه اول واضح به نظر میرسد: اما با دقت و عنایت بیشتر در حقیقت آن، پرسشهایی برای انسان رخ مینمایاند؛ به خصوص در باب هدایت خدا که در قرآن و از جمله در سوره حمد ذکر شده است؛ به همین دلیل برای روشن شدن ماهیت هدایت خدا در سوره حمد، لازم است که به برخی از تقسیمات هدایت اشاره کنیم: