تربیت
Tarbiat.Org

خانه

به سوی تو (منک و بک و لک و الیک)
آیت الله محمد تقی مصباح یزدی‏‏

صفت ربوبیت خدا و دلیل ذکر آن در سوره حمد

درباره آیه الحمدلله رب العالمین مطالبی را درباره ستایش خداوند بیان کردیم. اکنون در ادامه بحث، به صفت رب العالمین که برای الله ذکر شده می‏پردازیم.
توجه به این نکته لازم است که در مقام عبادت، توجه دادن بنده به صفت‏های الهی باعث شناخت بیشتر او از معبود و بجا آوردن عبادت شایسته می‏شود؛ و در انتخاب ویژگی‏های خاص - از جمله صفاتی که‏در سوره حمد برای خداوند ذکر شده - حکمت‏هایی نهفته است که بعضی از آنها برای ما قابل فهم می‏باشد.
اکنون این سوال مطرح می‏شود که چرا خداوند در این صوره خود را با صفتی چون رب که از صفات افعالی است توصیف می‏کند؟
اگر فیلسوف یا متکلمی می‏خواست خداوند را توصیف کند، شاید صفات ذاتی خداوند را بر صفات افعالی و اضافی او مقدم می‏داشت و او را با علم، قدرت و حیات که محور صفات ذاتی خداوند هستند، می‏ستود و می‏گفت: الحمدلله الحی العلیم القدیر.
یا اگر عارفی می‏خواست خداوند را با صفات جمال و جلال توصیف کند، ترتیبی که از نظر او بین آنها وجود دارد رعایت می‏کرد. اما صفت‏هایی که در سوره حمد برای خداوند ذکر شده، به دلیل ویژگی‏های خاصی که دارند انتخاب شده‏اند و بی‏شک این انتخاب، با توصیف خداوند از سوی یک فیلسوف و یا متکلم متمایز است.
در آیه مورد بحث، نخهست اسم الله آمده است و البته در مقام معرفی خداوند باید این اسم خاص ذکر شود - چنان که در جای جای قرآن و کلام انبیای الهی نیز این اسم آمده - چون ما راهی به سوی شناخت ذات خداوند نداریم؛ اما با لفظ الله که اسم برای ذاتی است که همه صفت‏های کمالی را دارد، معرفت یتوانیم به خداوندی اشاره کنیم که عقلا برای ما ثابت شده که همه ویژگی‏های کمالی را دارد، و لفظ الله معرف همین ویژگی خداوند است.
آنگاه الله با صفت رب که از صفات افعالی خداوند است، توصیف شده است. شاید اگر ما می‏خواستیم یکی از صفات فعل خداوند را برای این موقعیت انتخاب کنیم، قبل از هر صفتی خالقیت را ذکر می‏کردیم؛ چون صفت خالقیت، بر سایر صفات فعل خداوند مقدم است. اکنون این سوال مطرح می‏شود که چرا خداوند قبل از هر صفتی، صفت رب را ذکر کرده است؟ قبل از پاسخ به سوال مذکور اشاره‏ای به معنای رب خواهیم داشت.