درباره درک بزرگی معنوی و از جمله عظمت خداوند گفتیم که ما در ابتدا بزرگی مادی و جسمانی را درک میکنیم؛ آنگاه ذهن پس از تجزیه و تحلیل، عظمت معنوی را نیز درک میکند. بر اساس فعالیت و تحلیل ذهنی و انتقال ذهن از امور مادی به امور معنوی است که میگوییم فلانی شخصیت بزرگی است، و منظورمان شأن اجتماعی و معنوی اوست. یا میگوییم فلانی حرف بزرگی زد. یا قرآن درباره کسانی که میگفتند: خداوند فرزند دارد، میفرماید:
کبرت کلمة تخرج من افواههم ان یقولون الا کذبا؛(18)
بزرگ سخنی است که از دهانشان بر میآید [آنان] جز دروغ نمیگویند.
از نظر خداوند، سخن و ادعای آنها دروغ و اهانت بزرگی است که به خداوند نسبت میدهند.
خداوند در جای دیگر کینهای را که منافقان نسبت به مؤمنان در دلشان پنهان داشتهاند، بزرگ میشمارد و میفرماید:
یا ایها الذین آمنوا لا تتخذوا بطانة من دونکم لا یالونکم خبالا ودّوا ما عنتّم قد بدت البغضاء من افواههم و ما تخفی صدورهم اکبر؛(19)
ای کسانی که ایمان آوردهاید، از غیر خودتان دوست همدل و همراز مگیرید، که در کار شما از هیچ تباهی فروگذار نکنند، دوست دارند که شما در رنج باشید، همانا دشمنی از دهانشان [گفتارشان ]پیداست، و آنچه دلهایشان پنهان می دارد بزرگتر [بدتر و زشتتر] است.
چنان که ملاحظه میشود اکبر در آیه فوق به معنای بزرگتر بودن حجم سینه نیست، بلکه بیانگر شدت کینه است.
بنابراین پس زا آنکه ما مفهوم بزرگی را در اجسام درک کردیم، آن را به امور معنوی و معانی منتقل میکنیم و آنها را نیز به صفت بزرگی متصف میکنیم. در آن صورت است که درک مفاهیمی چون ترس بزرگ، محبت بزرگ، احترام بزرگ، علم بزرگ، و قدرت بزرگ برای ما هموار میشود.
بر این اساس وقتی میگوییم: خدا بزرگ است منظورمان بزرگی جسمانی او نیست؛ چون خداوند جسم ندارد، بلکه منظور، بزرگی معنوی خداوند است. از دیگر سوی - چنان که گفتیم - درک مستقیم عظمت خداوند برای عموم افراد ممکن نیست و آنان در پرتو درک عظمت صفات خداوند نظیر علم، قدرت، حیات، اراده، حکمت، رحمت، مهربانی و سایر صفاتی که به خداوند نسبت داده میشود عظمت و بزرگی خداوند را درک میکنند.
همچنین ما برای درک بزرگی هر یک از صفات خداوند، باید مصداق محدودی از آن صفت را در خودمان درک کنیم؛ سپس مصداق نامحدودی از آن صفت را که عقلا تصورش برای ما ممکن نیست، به خداوند نسبت دهیم. در نتیجه وقتی میگوییم: خداوند بزرگتر است؛ یعنی خداوند در هر صفت کمالی، مصداق نامحدود و بزرگترین مرتبه آن صفت را دارد.