همان گونه که در بالا آوردیم غیرت صفتی است که انسان را وادار به دفاع شدید از دین و آیین و ناموس و کشور خود میکند، و اصولاً هر گونه دفاع شدید از ارزشها نوعی غیر تمدّنی است. گرچه این واژه غالباً درباره غیرت ناموسی به کار میرود ولی مفهوم آن وسیع و گسترده است.
البتّه این صفت مانند صفات برجسته دیگر اگر به راه افراط کشیده شود مبدّل به ضد میشود، و خلق نکوهیدهای است، و آن در صورتی است که به شکل دفاع غیر منطقی و آمیخته با وسواس درآید.
در حدیثی از پیامبر اکرم صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم میخوانیم که پیامبر اکرم صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم فرمود: من الغیرة ما یحب اللّه و منها ما یکره اللّه فأماما یحبّ فالغیرة فی الریبة و أماما یکره فالغیرة فی غیر الرّیبة؛ نوعی از غیرت است که خداوند آن را دوست دارد، و نوعی خدا آن را دوست ندارد، امّا غیرتی که خدا آن را دوست دارد، غیرتی است که در موارد مشکوک (که قرائنی که بر آلودگیها وجود دارد) میباشد، و امّا آنچه را خدا نمیپسندد، غیرتی است که در غیر این موارد باشد (یعنی انسان مثلاً همسر خود را با ظن و گمان بیاساس متهم سازد، و نسبت به پاکدامنی او گرفتار وسواس گردد که این صفت بسیار زشت و خطرناک و سبب تشویق افراد پاکدامن به فساد میشود).(625)
در حدیث دیگری از امام امیرالمؤمنین علیه السّلام میخوانیم در یکی از نامهها به فرزند گرامیش امام مجتبی علیه السّلام فرمود: و ایّاک و التّغایر فی غیر موضع غیرة فانّ ذلک یدعوا الصّحیحة الی السّقم و البریّة الی الرّیب؛ از غیرت در غیر موردش بپرهیز چرا که این گونه غیرتها (ی افراطی انحرافی و آمیخته با وسواس) سبب میشود که افراد صحیح و درستکار از آنان، گرفتار آلودگی و بیماری شوند و افراد بیگناه در معرض تهمت قرار گیرند.(626)
حقیقت این است که افراط در همه چیز مضموم است به خصوص در امثال غیرت چرا که افراط در آن، سبب میشود که انسان نسبت به نزدیکترین محارم خود سوءظن پیدا کند، و آنها را با کنجکاویهای بیمورد و حرکات مشکوک و سخنان بیاساس مورد اتهام قرار دهد، و ای بسا همین امر سبب شود که آنها را در دامن فساد بیندزد و به هر حال این گونه غیرتها و سوءظنها در شرع اسلام حرام است و باید جداً از آن پرهیز کرد. از اخبار مربوط به جاهلیّت چنین برمیآید که یکی از علل کُشتن دختران و زنده به گور کردن نوزادان دختر یا عامل اصلی آن نوعی غیرت انحرافی و بیمنطقی بود که میگفتند ممکن است اینها بزرگ شوند و در جنگهای قبیلگی اسیر چنگال دشمنان گردند، و نوامیس ما به دست جوانان دشمن بیفتد، چه بهتر که ما آنها را نابود کنیم، و نوامیس خود را حفظ نماییم.