برای مبارزه با این پدیده شوم اخلاقی و قطع ریشههای آن از درون جان آدمی قبل از هر چیز باید به سراغ انگیزههای آن رفت، به یقین تا عامل حَسد و دنیاپرستی و نفاق و حالت آزاردهی و انتقامجویی که عوامل اصلی پدیده شوم نمیمه و سخنچینی میباشد از میان نرود، این رذیله اخلاقی از وجود انسان برچیده نمیشود. ممکن است مدّتی با اراده و تصمیمهای قوی، محدود یا منفی گردد، ولی باز در مواقعی خود را نشان خواهد داد.
فراموش نکنیم که بسیاری از فضایل اخلاقی یا رذائل اخلاقی در یکدیگر تأثیر متقابل دارند هر کدام میتواند سبب دیگری و گاه مسبّب از آن گردد، و این در حالات و شرایط مختلف وی روی میدهد.
از سوی دیگر دقّت در پیامدها و آثار سوء نمّامی و سخنچینی و سعایت و ویرانگری آن در سطح جامعه و درون خانوادهها و عواقب ناگواری که از این رهگذر دامن همه را میگیرد، و در بحثهای گذشته به آن اشاره شد، و همچنین عذابها و مجازاتهای الهی که در دنیا و آخرت بر آن مرتب است، قطعاً عامل بازدارنده دیگری است.
افراد سخنچین به ویژه کسانی که به آن عادت کردهاند، باید آن آثار شوم اجتماعی و کیفرهای الهی این عمل را همه روز از نظر بگذرانند، و پی در پی به خود تلقین کنند که سرانجام نمّامی و سخنچینی این است این!، وگرنه وسوسههای شیطانی و هوا و هوس آنها را آسوده نخواهد گذاشت.
برخورد مردم با ایمان با افراد نمّام و سخنچین میتواند عامل بازدارنده دیگری باشد. زیرا هنگامی که به گفتههای آنها اعتنا نشود، و با بیاعتنائی مواجه گردند، و مردم آنها را طرد کنند، به زودی درمییابند که سخنان آنها خریداری ندارد - و سبب بدبینی و نفرت مردم میگردد. همین امر اراده آنها را در این کار زشت تضعیف میکند.
در حدیثی از امیرمؤمنان علی علیه السّلام میخوانیم: أکذب السّعایة و النمیمة باطلة کانت أو صحیحة؛ سعایت و سخنچینی را تکذیب کن، خواه باطل باشد یا صحیح.(406)
اگر دروغ باشد باید تکذیب شود، و اگر راست باشد باید با بیاعتنائی روبهرو گردد.
در حدیث دیگری میخوانیم که مردی نامهای خدمت امیرمؤمنان علی علیهالسّلام داد که در آن درباره کسی سخنچینی شده بود. امام به او فرمود: ان کنت صادقاً مقتناک و ان کنت کاذباً عاقبناک و ان أحببت القیلة أقلناک بل تقیلنی یا امیرالمؤمنین؛ اگر آنچه را نوشتهای راست باشد ما تو را مبغوض میداریم، و اگر دروغ باشد ما تو را مجازات میکنیم، و اگر توبه کنی توبه تو را میپذیریم.
آن مرد عرض کرد توبه میکنم ای امیرمؤمنان توبه مرابپذیر.(407)
این نکته نیز قابل توجّه است؛ کسانی که سخنچینی دیگران را نزد تو میکنند درباره تو نزد دیگران نیز سخنچینی خواهند کرد. همان گونه که در حدیثی در روضه بحارالانوار از امام صادق علیه السّلام نقل شده میخوانیم: و من نمّ الیک سینمّ علیک؛ کسی که نزد تو سخنچینی کند، بر ضد تو نیز سخنچینی خواهد کرد.(408)
آخرین سخن در این زمینه این است که غالب مفاسد اخلاقی در صفات رذیله از ضعف ایمان ناشی میشود هر قدر پایههای ایمان به روز جزا در دل محکمتر گردد، این رذیله کم رنگتر و کم رنگتر خواهد شد.