هرگاه حالت پرخاشگری و جرّ و بحث بیحاصل، و به تعبیر روایات جدال غیر احسن در درون وجود انسان ریشه بدواند، و به صورت خُلق و خُوی او درآید، دین و ایمان و تقوا چنین انسانی در مخاطره قرار میگیرد، و لازم است برای نجات از خطراتی ناشی از این صفت رذیله دست به کار شود و آن را درمان کند، و خود را از شرّ آن رهایی بخشد.نخستین راه درمان که شاید جزء مقدّمات یا یک عامل تسکین دهنده محسوب شود تا به درمان عمقی بپردازد، اختیار سکوت است در هر جا که احتمال میدهد جدال به باطل باشد. و هرگاه این سکوت را مدّتی ادامه داد، و به اصطلاح دندان برجگر بگذارد و مشکلاتش را تحمل کند، زمینه بسیار مساعدی برای درمان نهایی فراهم میشود.
البتّه سکوت درمان بسیاری از رذایل اخلاقی است (حَسد، کینهتوزی، سخنچینی، ریاکاری، ناشُکری، تهمت، دروغ، برتریجویی، و بسیاری دیگر از رذایل اخلاقی است که از طریق سخن اعمال میشود و سکوت میتواند به عنوان یک راه پیشگیری در تمام این موارد به کار گرفته شود، به همین دلیل در روایات اسلامی مدح و ستایش زیادی نسبت به سکوت شده است که ما شرح آن را در جلد اوّل این کتاب به طور مبسوط آوردهایم.
راه دیگر برای ریشهکن کردن این رذیله اخلاقی دقت و بررسی آثار مرگبار و عواقب شوم این صفت است مانند محجوب ماندن از درک حقایق و گرفتاری در چنگال اوهام و تعصبها و ایجاد عداوت و دشمنی در میان دوستان و دور ماندن از حقیقت ایمان و گرفتاری در چنگال خشم و غضب الهی شکسته شدن ابهت انسانی در نزد خاص و عام و مانند آن.
به یقین اندیشیدن در پیامدهای سوء، تأثیر عمیقی در بازداشتن انسان دارد.
چگونه ممکن است کسی بداند فلان غذا سمّی و کشنده است و در عین حال از آن بخورد؛ کسی غذای سمّی تناول میکند که از آثار و پیامدهای آن بیخبر است.
اصلاح ریشهها و برطرف ساختن انگیزهها یکی از طرق درمان است، هنگامی که میگوئیم انگیزه جدال و مراء و تکبّر، برتریجویی، خودنمائی، حَسد، انتقامجوئی، دنیاپرستی، تعصب و لجاجت است به یقین اگر بتوانیم این صفات رذیله را از خود دور سازیم صفت جدال و مراء از ما ریشهکن میشود ولی با وجود آن صفات در درون جان از بین بردن این صفت رذیله بسیار مشکل است.
دوری از افراد لجوج و متعصب و پرهیز از گفتگو با این گونه افراد که خواهناخواه انسان را به مراء و جدال میکشاند یکی دیگر از راههای درمان است.
در حدیثی از امیرمؤمنان علی علیه السّلام میخوانیم: من جالس الجاهل فلیستعدّ لقیل و قال؛ کسی که با آدم جاهل (و متعصب) همنشین شود باید آماده قیل و قال و جدال و مراء باشد.(378)
به یقین قبل از همه این امور، اراده و تصمیم قاطع بر ترک مراء و جدال داشتن و پرهیز از این رذیله اخلاقی لازم است و آن کس که واقعاً مصمّم بر ترک باشد سرانجام پیروز میشود.