تربیت
Tarbiat.Org

اخلاق در قرآن جلد سوّم - فروع مسائل اخلاقی‏
آیت الله مکارم شیرازی با همکاری جمعی از فضلاء و دانشمندان‏‏‏‏‏

طرق درمان این رذیله اخلاقی‏

هرگاه حالت پرخاشگری و جرّ و بحث بی‏حاصل، و به تعبیر روایات جدال غیر احسن در درون وجود انسان ریشه بدواند، و به صورت خُلق و خُوی او درآید، دین و ایمان و تقوا چنین انسانی در مخاطره قرار می‏گیرد، و لازم است برای نجات از خطراتی ناشی از این صفت رذیله دست به کار شود و آن را درمان کند، و خود را از شرّ آن رهایی بخشد.نخستین راه درمان که شاید جزء مقدّمات یا یک عامل تسکین دهنده محسوب شود تا به درمان عمقی بپردازد، اختیار سکوت است در هر جا که احتمال می‏دهد جدال به باطل باشد. و هرگاه این سکوت را مدّتی ادامه داد، و به اصطلاح دندان برجگر بگذارد و مشکلاتش را تحمل کند، زمینه بسیار مساعدی برای درمان نهایی فراهم می‏شود.
البتّه سکوت درمان بسیاری از رذایل اخلاقی است (حَسد، کینه‏توزی، سخن‏چینی، ریاکاری، ناشُکری، تهمت، دروغ، برتری‏جویی، و بسیاری دیگر از رذایل اخلاقی است که از طریق سخن اعمال می‏شود و سکوت می‏تواند به عنوان یک راه پیشگیری در تمام این موارد به کار گرفته شود، به همین دلیل در روایات اسلامی مدح و ستایش زیادی نسبت به سکوت شده است که ما شرح آن را در جلد اوّل این کتاب به طور مبسوط آورده‏ایم.
راه دیگر برای ریشه‏کن کردن این رذیله اخلاقی دقت و بررسی آثار مرگبار و عواقب شوم این صفت است مانند محجوب ماندن از درک حقایق و گرفتاری در چنگال اوهام و تعصبها و ایجاد عداوت و دشمنی در میان دوستان و دور ماندن از حقیقت ایمان و گرفتاری در چنگال خشم و غضب الهی شکسته شدن ابهت انسانی در نزد خاص و عام و مانند آن.
به یقین اندیشیدن در پیامدهای سوء، تأثیر عمیقی در بازداشتن انسان دارد.
چگونه ممکن است کسی بداند فلان غذا سمّی و کشنده است و در عین حال از آن بخورد؛ کسی غذای سمّی تناول می‏کند که از آثار و پیامدهای آن بی‏خبر است.
اصلاح ریشه‏ها و برطرف ساختن انگیزه‏ها یکی از طرق درمان است، هنگامی که می‏گوئیم انگیزه جدال و مراء و تکبّر، برتری‏جویی، خودنمائی، حَسد، انتقام‏جوئی، دنیاپرستی، تعصب و لجاجت است به یقین اگر بتوانیم این صفات رذیله را از خود دور سازیم صفت جدال و مراء از ما ریشه‏کن می‏شود ولی با وجود آن صفات در درون جان از بین بردن این صفت رذیله بسیار مشکل است.
دوری از افراد لجوج و متعصب و پرهیز از گفتگو با این گونه افراد که خواه‏ناخواه انسان را به مراء و جدال می‏کشاند یکی دیگر از راههای درمان است.
در حدیثی از امیرمؤمنان علی علیه السّلام می‏خوانیم: من جالس الجاهل فلیستعدّ لقیل و قال؛ کسی که با آدم جاهل (و متعصب) همنشین شود باید آماده قیل و قال و جدال و مراء باشد.(378)
به یقین قبل از همه این امور، اراده و تصمیم قاطع بر ترک مراء و جدال داشتن و پرهیز از این رذیله اخلاقی لازم است و آن کس که واقعاً مصمّم بر ترک باشد سرانجام پیروز می‏شود.