تأکیدهای فراوان که در آیات قرآن و روایات متواتر اسلامی در مذمت جدال و مراء و جر و بحثهای پرخاشگرانه و بیمنطق وارد شده به خاطر آن است که اوّلاً نخستین اثر منفی این کار و اخلاق سوء پردهافکندن بر چهره حقایق است و بدترین حجاب را میان انسان و درک حقایق ایجاد میکند به گونهای که گاه حتّی واضحترین بدیهیات را درک نمیکند و به انکار اموری میپردازد یا از مطالبی دفاع میکند که راستی مضحک است و این نیست مگر به خاطر اینکه انسان وقتی گرم مرا و جدال میشود همه چیز را غیر از آنچه خودش میگوید انکار میکند.
و اینکه در بعضی از روایات گذشته خواندیم خصومت و جدال و مراء قلب را بیمار میکند ممکن است اشاره به همین معنی باشد زیرا قلب به معنی عقل است و بیماری آن به معنی عدم درک حقایق. و نیز اگر در حدیث امیرمؤمنان علی علیه السّلام آمده که کسانی که به جدال روی آورند کارشان به کیفر میکشد و یا اینکه جدال موجب شک در دین خدا و فساد یقین میگردد، همه اینها اشاره لطیفی است به آنچه در بالا گفته شد.
دیگر از آثار منفی این اخلاق رذیله ایجاد عداوت و دشمنی در میان دوستان و فراموشی یاد خدا و کشیده شدن به انواع دروغها است که در احادیث گذشته به آنها اشاره شده بود دلیل آن هم روشن است زیرا کسی که میخواهد با جدال و مراء بر دوستان خود غلبه کند و برتری بجوید آنها را بر ضدّ خود تحریک میکند و غالباً گفتار آنها به تحقیر و دشنام یکدیگر میکشد و اینها بدترین اسباب نفاق و جدائی است حتّی گاهی برای توجیه سخنان خود به انواع دروغها متوسّل میشوند که این خود بلای بزرگ دیگری است و مجموع اینها سبب میشود که انسان از خدا دور گردد و در دام شیطان گرفتار شود و انسان را به هلاکت معنوی بیفکند.
به همین دلیل در احادیث گذشته خواندیم که انسان به حقیقت ایمان دست نمییابد تا زمانی که مراء و جدال را ترک گوید هر چند خود را بر حق بداند زیرا سخنان ستیزهجویانه در مسائل حق نیز سبب انواع خصومتها و عداوتها است و گاه انسان را به انواع گناهان دیگر مانند تحقیر مؤمن و اهانت از طریق سخن یا اشارات دست و چشم و ابرو و دروغ و کذب و تکبّر و برتریجوئی آلوده میکند.
اضافه بر همه اینها جدال و مراء اُبُهَت و شخصیّت انسان را در هم میشکند و زبان جاهلان را به روی انسان باز میکند اگر با افرادی نادان مجادله کند سبب هتک و توهین او میشوند و اگر با دانشمندان ستیزهجوئی کند او را مغلوب و حقیر میسازند.
در مجموع همانطور که در روایات سابق خواندیم جدال و مراء یکی از چهار چیزی است که قلب را میمیراند و روح انسان را بیمار میسازد.
چه بهتر که انسان بحثهای خود را با دیگران با محبّت و دوستی و تواضع و مهربانی و به صورت جستجوی حق برگزار کند که هم از علم و دانش آنها بهرهگیرد و هم آنها از علم و دانش او بهرهمند شوند و با کمک یکدیگر بتوانند مطالب پیچیده را بشکافند و به واقعیّتها برسند و این همان جدال بر حق است.