تربیت
Tarbiat.Org

اخلاق در قرآن جلد سوّم - فروع مسائل اخلاقی‏
آیت الله مکارم شیرازی با همکاری جمعی از فضلاء و دانشمندان‏‏‏‏‏

آثار و پیامدهای جدال و مراء

تأکیدهای فراوان که در آیات قرآن و روایات متواتر اسلامی در مذمت جدال و مراء و جر و بحثهای پرخاشگرانه و بی‏منطق وارد شده به خاطر آن است که اوّلاً نخستین اثر منفی این کار و اخلاق سوء پرده‏افکندن بر چهره حقایق است و بدترین حجاب را میان انسان و درک حقایق ایجاد می‏کند به گونه‏ای که گاه حتّی واضح‏ترین بدیهیات را درک نمی‏کند و به انکار اموری می‏پردازد یا از مطالبی دفاع می‏کند که راستی مضحک است و این نیست مگر به خاطر اینکه انسان وقتی گرم مرا و جدال می‏شود همه چیز را غیر از آنچه خودش می‏گوید انکار می‏کند.
و اینکه در بعضی از روایات گذشته خواندیم خصومت و جدال و مراء قلب را بیمار می‏کند ممکن است اشاره به همین معنی باشد زیرا قلب به معنی عقل است و بیماری آن به معنی عدم درک حقایق. و نیز اگر در حدیث امیرمؤمنان علی علیه السّلام آمده که کسانی که به جدال روی آورند کارشان به کیفر می‏کشد و یا اینکه جدال موجب شک در دین خدا و فساد یقین می‏گردد، همه اینها اشاره لطیفی است به آنچه در بالا گفته شد.
دیگر از آثار منفی این اخلاق رذیله ایجاد عداوت و دشمنی در میان دوستان و فراموشی یاد خدا و کشیده شدن به انواع دروغها است که در احادیث گذشته به آنها اشاره شده بود دلیل آن هم روشن است زیرا کسی که می‏خواهد با جدال و مراء بر دوستان خود غلبه کند و برتری بجوید آنها را بر ضدّ خود تحریک می‏کند و غالباً گفتار آنها به تحقیر و دشنام یکدیگر می‏کشد و اینها بدترین اسباب نفاق و جدائی است حتّی گاهی برای توجیه سخنان خود به انواع دروغها متوسّل می‏شوند که این خود بلای بزرگ دیگری است و مجموع اینها سبب می‏شود که انسان از خدا دور گردد و در دام شیطان گرفتار شود و انسان را به هلاکت معنوی بیفکند.
به همین دلیل در احادیث گذشته خواندیم که انسان به حقیقت ایمان دست نمی‏یابد تا زمانی که مراء و جدال را ترک گوید هر چند خود را بر حق بداند زیرا سخنان ستیزه‏جویانه در مسائل حق نیز سبب انواع خصومتها و عداوتها است و گاه انسان را به انواع گناهان دیگر مانند تحقیر مؤمن و اهانت از طریق سخن یا اشارات دست و چشم و ابرو و دروغ و کذب و تکبّر و برتری‏جوئی آلوده می‏کند.
اضافه بر همه اینها جدال و مراء اُبُهَت و شخصیّت انسان را در هم می‏شکند و زبان جاهلان را به روی انسان باز می‏کند اگر با افرادی نادان مجادله کند سبب هتک و توهین او می‏شوند و اگر با دانشمندان ستیزه‏جوئی کند او را مغلوب و حقیر می‏سازند.
در مجموع همانطور که در روایات سابق خواندیم جدال و مراء یکی از چهار چیزی است که قلب را می‏میراند و روح انسان را بیمار می‏سازد.
چه بهتر که انسان بحثهای خود را با دیگران با محبّت و دوستی و تواضع و مهربانی و به صورت جستجوی حق برگزار کند که هم از علم و دانش آنها بهره‏گیرد و هم آنها از علم و دانش او بهره‏مند شوند و با کمک یکدیگر بتوانند مطالب پیچیده را بشکافند و به واقعیّتها برسند و این همان جدال بر حق است.