اشاره :
حُسن خُلق به معنی خاص، آن است که انسان با گشادهرویی و چهره شاد و زبان نرم و ملایم با مردم روبرو شود، و در هر جا و با کس با خوشروئی برخورد کند، لبهایی پُر از تبسّم، و کلماتی پُر از محبّت و لطف داشته باشد. این یکی از فضایل اخلاقی است که در روابط اجتماعی فوقالعاده مؤثّر است.
به عکس، کجخُلقی و ترشروئی و سخنان خشن و خشک و فاقد لطف و محبّت از رذایل اخلاقی که ریشههایی در درون جان انسان دارد و باعث نفرت عموم و پراکندگی از دور انسان و گسستن پیوندهای اجتماعی خواهد شد.
در آیات قرآن و روایات اسلامی و سیره پیشوایان، مطالب فراوانی در زمینه آن فضیلت و این رذیلت دیده میشود که حاکی از اهمّیّت فوقالعاده آن در سرنوشت فرد و جامعه است.
قسمت مهمّی از موقعیّت پیامبر صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم در پیش برد اهداف خود، و همچنین سایر معصومین علیه السّلام و بزرگان علما و پیشوایان، مرهون همین فضیلت بوده است و یکی از عوامل مهم شکست بسیاری از رهبران و مدیران جامعه فاقد بودن این فضیلت است.
تاریخ انبیاء و اولیاء و معصومین علیهمالسّلام و به طور کلّی تاریخ رهبران جهان پُر است از شواهد زنده این موضوع.
با این اشاره به قرآن باز میگردیم و بعضی از آیات که در این زمینه وارد شده است را مورد بحث و بررسی قرار میدهیم:
1- فبما رحمة من اللّه لنت لهم و لو کنت فظّاً غلیظ القلب لانفضّوا من حولک فاعف عنهم واستغفر لهم و شاورهم فی الأمر فاذا عزمت فتوکّل علی اللّه انّ اللّه یحبّ المتوکّلین. (آل عمران - 159)
2- و انّک لعلی خُلق عظیم. (قلم - 4)
3- و لاتصعّر خدّک للنّاس و لاتمش فی الأرض مرحاً انّ اللّه لایحبّ کلّ مختال فخور - واقصد فی مشیک واغضض من صوتک انّ أنکر الأصوات لصوت الحمیر. (لقمان - 18 و 19)
4- وقولوا للنّاس حُسناً و أقیموا الصّلوة و آتوا الزّکوة. (بقره - 83)
5- اذهبا الی فرعون انّه طغی - فقولا له قولاً لیّناً لعلّه یتذکّر أو یخشی. (طه - 43 و 44)
6- ادفع بالّتی هی أحسن فاذا الّذی بینک و بینه عداوة کانّه ولیّ حمیم - و ما یلقّاها الّا الّذین صبروا و ما یلقّاها الّا ذو حظّ عظیم. (فصّلت - 34 و 35)
ترجمه
1- به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان (مردم) نرم و (مهربان) شدی! و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو، پراکنده میشدند، پس آنها را ببخش و برای آنها آمرزش بطلب، و در کارها، با آنان مشورت کن! امّا هنگامی که تصمیم گرفتی، (قاطع باش و) بر خدا توکّل کن! زیرا خداوند متوکّلان را دوست دارد.
2- و تو اخلاق عظیم و برجستهای داری!
3- (پسرم!) با بیاعتنائی از مردم روی مگردان، و مغرورانه بر زمین راه مرو؛ که خداوند هیچ متکبّر مغروری را دوست ندارد - (پسرم!) در راه رفتن، اعتدال را رعایت کن.؛ از صدای خود بکاه! (و هرگز فریاد مزن) که زشترین صداها صدای خران است.
4-... و به مردم نیک بگوئید و نماز را برپا دارید، و زکات را بدهید...
5- به سوی فرعون بروید! که طغیان کرده - امّا با نرمی با او سخن بگوئید شاید متذکّر شود، یا (از خدا) بترسد.
6- بدی را با نیکی دفع کن! ناگاه خواهی دید همان کس که میان تو و او دشمنی است، گوئی دوستی گرم و صمیمی است - امّا جز کسانی که دارای صبر و استقامتند به این مقام نمیرسند، و جز کسانی که بهره عظیمی (از ایمان و تقوا) دارند به آن نائل نمیگردند.