بیشک غیبت افراد مؤمن و بالغ و عاقل حرام است، و بیشک غیبت کفّار حربی که برای نابودی یا ضربه زدن به اسلام و مسلمین کمر بستهاند هیچ اشکالی ندارد، چون آنها محترم نیستند.
ولی آیا غیبت سایر فرق مسلمین و اهل ذمّه (غیر مسلمانانی که دارای کتاب آسمانی هستند و به صورت یک اقلیّت سالم در کشورهای اسلامی زندگی میکنند و جان و مالشان محفوظ و محترم است جایز است؟
بعضی از بزرگان فقهاء مانند محقّق اردبیلی و علّامه سبزواری صاحب کفایه، حرمت غیبت را عام دانستهاند، و به روایاتی که عنوان المسلم یا الناس در آن به کار رفته استدلال کردهاند و گفتهاند حرام بودن غیبت آنها هیچ جای تعجّب نیست، چرا که جان و مال آنها محفوظ است، چرا عرض و آبروی آنها محفوظ نباشد.
ولی مرحوم صاحب جواهر رضوان اللّه علیه شدیداً به مخالفت برخاسته و میگوید ظاهر روایات، بعد از انضمام بعضی به بعض دیگر این است که این مسأله مخصوص مؤمنان و موالیان اهلبیت علیهمالسّلام است. و حتّی به سیره مستمره بین علما و عوام نیز استدلال فرموده است.(140)
اگر منظور این فقیه بزرگوار از مخالفان ولایت (مخالفان اسلام) افراد ناصبی و معاند و دشمن مؤمنان و مسلمانان باشد بیشک نه احترامی دارند و نه غیبتی، ولی اگر سخن از فرق اسلامی که جان و مالشان محفوظ و محترم است و همچنین اهل کتاب که در ذمّه مسلمین هستند بوده باشد نظرات محقّق اردبیلی و سبزواری موجّهتر به نظر میرسد چرا که هر جا مال و جان محفوظ باشد، عرض و آبرو نیز محفوظ است و تعرّض به آن جایز نیست، و خطاب به مومنان در آیه 12 سوره حجرات (در آیه غیبت) و یا تعبیر به مؤمن در بخشی از روایات هرگز دلیل بر عدم شمول حکم غیبت نسبت به دیگران نمیشود، و به تعبیر دیگر اثبات شیء، نفی ماعدا نمیکند.
بنابراین باید از غیبت تمام کسانی که جان و مال و عرضشان محترم است پرهیز کرد. و همه آنها مشمول حق الناس است. البتّه این در صورتی است که آنها متجاهر به فسق نباشند و کارهای آنها شکل توطئه و اضرار به مسلمین به خود نگیرد، بلکه عیوب و گناهانی در پنهان داشته باشند که مخصوص خودشان باشد، افشای آنها و آبروریزی نسبت به آنان به یقین مجوّز شرعی ندارد.
امّا در مورد کودکان ممیّز که از غیبت ناراحت میشوند نیز باید قبول کرد که غیبت حرام است همان گونه که مرحوم شیخ انصاری قدس سره در مکاسب محرمه به آن اشاره کرده و میگوید: عنوان برادر مؤمن نیز بر آنها صادق است چرا که قرآن مجید درباره ایتام میفرماید: و ان تخالطوهم فاخوانکم؛ اگر با آنها هم زیستی دارید آنها برادران شما هستند.(141)
ولی حق این است که نباید آن را مقیّد به ممیّز کرد چرا که اگر کشف عیوب پنهانی کودک غیرممیّز هتک حیثیت او در آینده و یا هتک حیثیت خانواده او میشود، آن هم کار خلافی است، به همین دلیل مرحوم شهید ثانی در کتاب کشف الرّیبه فرقی میان صغیر و کبیر نگذاشته است و به تعبیر دیگر اطفال مؤمنین به حکم خود مؤمنان هستند از نظر جان و مال و عرض و آبرو.
و از اینجا حکم مجانین و دیوانگان نیز روشن میشود.