غیبت آثار مخرّب زیادی در جامعه انسانی دارد که اگر دست کم گرفته شود خطر آن بیشتر خواهد بود، اضافه بر این، آثار سویی از نظر روحانی و معنوی و عقوبتهای الهی دارد که در روایات به آن اشاره شده است.
در مورد اول امور زیر را میتوان برشمرد:
1- غیبت مهمترین سرمایه جامعه دینی سرمایه اعتماد را از بین میبرد، زیرا غالب اشخاص دارای نقاط ضعفی هستند که سعی در کتمان آن دارند اگر آنها پوشیده بمانند، اعتماد مردم نسبت به یکدیگر باقی و برقرار خواهد بود.
ولی کشف آنها بیاعتمادی عجیبی ایجاد میکند، و میدانیم اساس تعاون و همکاری اجتماعی، اعتماد متقابل افراد جامعه نسبت به یکدیگر است، و بدون آن جامعه بشری به جهنم سوزانی تبدیل میشود که مشکلات زندگی اجتماعی را دارد، ولی منافع آن از بین خواهد رفت.
2- غیبت سرچشمه سوءظن نسبت به همگان است، زیرا هنگامی که عیوب مخفی جمعی از افراد از طریق غیبت آشکار گردد، انسان نسبت به همه پاکان و نیکان هم بدبین میشود، و میگوید: لابد آنها نیز در خلوتهای خود چنین کارهایی دارند که ما نمیدانیم، و بر هر که بنگری به همین درد مبتلا است.
3- غیبت یکی از اسباب اشاعه فحشاء است چرا که هنگامی که گناهان مخفی افراد از طریق غیبت آشکار گردد، دیگران نیز تشویق به گناه میشوند، و اصولاً اُبّهت گناه از بین میرود، و عذر و بهانهای برای آلودگان میشود که اگر ما چنین میکنیم فلان کس که از ما بهتر و آگاهتر است نیز مرتکب این عمل میشود.
در حدیثی از امام صادق علیه السّلام میخوانیم که فرمود: من قال فی مؤمن مارأته عیناه و سمعته اذناه فهو من الّذین قال اللّه عزّوجلّ: انّ الّذین یحبّون أن تشیع الفاحشة فی الّذین آمنوا لهم عذاب ألیم؛ کسی که درباره مؤمنی آنچه را چشمش (از بدیها) میبیند، و گوشش میشنود و بگوید، او از کسانی است که خداوند متعال در حق آنان فرموده: کسانی که دوست دارند، کارهای زشت در میان مؤمنان شایع شود، عذاب دردناکی دارند.(114)
4- غیبت، گنهکاران را در گناهشان جسور میکند، زیرا مادام که پرده از اعمال انسان برداشته نشده است شرم و حیا مانع از گناهان بیشتر و علنیتر است اما هنگامی که کوسرسوایی کسی را بر سر بازار زدند از ارتکاب گناه پروایی نخواهد داشت.
5- غیبت سبب ایجاد کینه و عداوت و بغضا است، چرا که مهمترین سرمایه انسان آبرو و شخصیت اجتماعی او است، در حالی که غیبتکننده این سرمایه گرانبها را از بین میبرد و به همین دلیل کینه و عداوت شدیدی را در دل غیبتشونده (در صورتی که به گوش او برسد) برمیانگیزد.
6- غیبت، غیبتکننده را از چشم مردم میاندازد، چرا که فکر میکنند، هنگامی که عیوب دیگران را نزد آنها میگوید، لابد عیوب آنها را نزد دیگران خواهد گفت. لذا در حدیثی از امیرمؤمنان علی علیه السّلام میفرماید: من نقل الیک نقل عنک؛ هر کس به سوی تو (عیوب مردم را) نقل کند (عیوب تو را) برای دیگران نقل خواهد کرد.(115)
در حدیث دیگری میخوانیم: لامروّة لمغتاب؛ غیبتکننده شخصیت و احترامی ندارد.
7- غیبت عذر و بهانهای برای توجیه گناهان غیبتکننده میشود، او برای این که از حملات و اعتراضات مردم در امان بماند، به سراغ غیبت میرود.
و اما آثار سوء معنوی آن بیش از آن است که در بیان گنجد و در اینجا به قسمتی از آن در روایات اسلامی با صراحت آمده اشاره میکنیم:
1- در روایات گذشته خواندیم که غیبت حسنات را نابود میکند همانگونه که آتش هیزم را. عالم بزرگوار شیخ بهایی در یکی از کتابهای خود غیبت را به صاعقه تشبیه میکند که حسنات را در یک چشم به هم زدن نابود میکند سپس میگوید: کسی که غیبت مردم میکند، مانند کسی است که منجنیقی نصب کرده و با آن حسنات خود را نشانهگیری کرده و شرق و غرب آن را میکوبد.(116)
2- غیبت دین انسان را از بین میبرد همانگونه که بیماری خوره گوشتهای تن را میخورد.
3- غیبتکننده اگر بخشوده شود آخرین نفری است که وارد بهشت میشود، و اگر بخشوده نشود اولین نفری است که وارد دوزخ میگردد.
4- غیبت سبب رسوایی انسان میشود، در حدیثی از پیامبر خدا صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم میخوانیم فرمود: یا معشر من آمن بلسانه و لم یؤمن بقلبه لاتغتابوا المسلمین و لاتتبّعوا عوراتهم فانّه من تتبّع عورة أخیه تتبّع اللّه عورته و من تتبّع اللّه عورته یفضحه فی جوف بیته؛ ای گروهی که با زبان ایمان آوردهاید ولی با قلبتان ایمان نیاوردهاید، غیبت مسلمانان نکنید، و درصدد کشف عیوب آنها نباشید، چرا که هر کس درصدد کشف عیوب برادر مسلمانش باشد خداوند عیوب او را کشف میکند، و هر کس خدا عیوبش را کشف کند حتی در درون خانهاش رسوا میشود.(117)
5- غیبت سبب میشود که حسنات غیبتکننده به نامه اعمال غیبتشونده، و سیئات غیبتشونده به نامه اعمال غیبتکننده منتقل شود، چنان که در حدیثی از پیامبر اکرم صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم میخوانیم که فرمود: یؤتی بأحد یوم القیامة یوقف بین یدی اللّه یدفع الیه کتابه فلایری حسناته فیقول الهی لیس هذا کتابی فانّی لاأری فیها طاعتی فقال انّ ربّک لایضلّ و لاینسی، ذهب عملک باغتیاب النّاس ثمّ یؤتی بآخر و یدفع الیه کتابه فیری فیها طاعات کثیرة، فیقول الهی ماهذا کتابی فانّی ما عملت هذه الطّاعات، فیقول: انّ فلاناً اغتابک فدفعت حسناته الیک؛ روز قیامت کسی را در دادگاه عدل الهی حاضر میکنند، و نامه اعمالش را به دست او میدهند، نگاه میکند حسنات خود را در آن نمیبیند، عرضه میدارد خدایا این نامه عمل من نیست زیرا طاعات خود را در آن نمیبینم، خداوند به او میگوید پروردگار تو نه گمراه میشود و نه چیزی را فراموش میکند، طاعات تو به سبب غیبت مردم از بین رفت، سپس دیگری را میآورند و نامه عملش را به دستش میسپارند. در آن طاعات زیادی میبیند که انجام نداده بود عرض میکند خداوندا این نامه عمل من نیست، چرا که من این طاعات را انجام ندادهام، خداوند میفرماید: فلان کس تو را غیبت کرد، بدین سبب حسناتش به تو داده شد.(118)
از این رو از بعضی از رجال معروف پیشین نقل شده که شنید کسی درباره او غیبت میکند طبقی از رطب به رسم هدیه برای او فرستاد و پیغام داد: شنیدم تو حسناتت را برای من هدیه کردهای خواستم به این وسیله جبران کنم.
از دیگری نقل شده که میگفت من اگر بخواهم کسی را غیبت کنم مادرم را غیبت میکنم چرا که او از هر کس به حسنات من سزاوارتر است.
6- غیبت سبب میشود که نماز و روزه انسان تا چهل روز، مقبول درگاه خداوند نشود، چنان که از پیامبر اکرم صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم نقل شده فرمود: من اعتاب مسلماً أو مسلمة لم یقبل اللّه تعالی صلاته و لاصیامه أربعین یوماً و لیلة الّا أن یغفر له صاحبه؛ کسی که مرد یا زن مسلمانی را غیبت کند، خداوند نماز روزه او را چهل شبانه روز قبول نخواهد کرد مگر این که غیبتشونده او را ببخشد.(119)