اشاره :
شُکر نعمت همان قدردانی از نعمت است خواه به زبان باشد یا در عمل، بنابراین کفران و ناسپاسی بیاعتنایی به نعمتها و یا تحقیر و تضییع آنها است، و این یکی از رذایل مهم اخلاقی است خواه در زندگی فردی باشد یا در زندگی اجتماعی و در واقع شکرگزاری سبب پیوند دلها و استحکام رشتههای محبّت در جامعه انسانی، در حالی که ناسپاسی پیوندها را قطع میکند و جامعه انسانی را به جهنّم سوزانی از کینه و عداوت و بدبینی مبدّل میکند!
در مسیر تکامل روح انسانی و سیر الی اللّه و تهذیب نفوس نیز کفران و ناسپاسی مانع بزرگی است، روح را آلوده و وجدان را ضعیف و نورانیّت باطن را از بین میبرد.
موضوع شُکر منعم که در فطرت انسانها به ودیعت نهاده شده، راه گشای راه توحید و خداشناسی است که بسیاری از علمای عقائد در نخستین بحثهای عقیدتی یعنی ضرورت شناخت بخشنده نعمتها بر آن تکیه کردهاند که شرح آن در بحثهای آینده به خواست خدا خواهد آمد.
با این اشاره به قرآن باز میگردیم و بخشی از آیات قرآنی را که از کفران نعمت نکوهش و از شکر نعمت ستایش میکند مورد بررسی قرار میدهیم.
1- و اذتأذّن ربّکم لئن شَکرتم لازیدنّکم و لئن کفرتم انّ عذابی لشدید. (ابراهیم - 7)
2- و من شَکر فانّما یشکر لنفسه و من کفر فانّ ربّی غنّی کریم. (نمل40)
3- و من یشکر فانّما یشکر لنفسه و من کفر فانّ اللّه غنّیّ حمید. (لقمان - 12)
4- و لئن أذقنا الأنسان منّا رحمة ثمّ نزعناها منه انّه لیؤس کفور - و لئن أذقناه نعمآء بعد ضرّآء مسّته لیقولن ذهب السّیّئات عنّی انّه لفرح فخور. (هود - 9 و 10)
5- و اذا مسّکم الضّرّ فی البحر ضلّ من تدعون الّا ایّاه فلمّا نجّاکم الی البّر أعرضتم و کان الأنسان کفوراً. (اسراء - 67)
6- ألم الی الّذین بدّلوا نعمة اللّه کُفراً و أحلّوا قومهم دار البوار - جهنّم یصلونها و بئس القرار. (ابراهیم - 28 و 29)
7- و ضرب اللّه مثلاً قریة کانت آمنة مّطمئنّة یأتیها رزقها رغداً من کلّ مکان فکفرت بأنعم اللّه فأذاقها اللّه لباس الجوع و الخوف بما کانوا یصنعون. (نحل - 112)
8- لقد کان لسبا فی مَسکنهم آیة جنّتان عن یمین و شمال کلوا من رزق ربّکم و أشکروا له بلدة طیّبة و ربّ غفور - فأعرضوا فأرسلنا علیهم سیل العرم و بدّلناهم بجنّتیهم جنّتین ذواتی اکل خمط و أثل و شیء من سدر قلیل - ذلک جزیناهم بما کفروا و هل نجازی الّا الکفور. (سبأ - 15 تا 17)
ترجمه :
1- (همچنین) بخاطر بیاورید هنگامی را که پروردگارتان اعلام داشت که اگر شُکرگزاری کنید (نعمت خود را) بر شما خواهم افزود و اگر کفران کنید مجازاتم شدید است.
2-... هر کس شُکر کند به سوی خویش شُکر کرده است و هر کس کفران کند پروردگار من غنی و کریم است.
3- هر کس شُکرگزاری کند به سود خویش شُکر کرده است، و آن کس که کفران کند (زیانی به خدا نمیرساند) چرا که خداوند بینیاز و ستوده است.
4- و اگر به انسان نعمتی بچشانیم سپس از او بگیریم بسیار نوید و ناسپاس خواهد بود - و اگر نعمتهایی پس از شدّت و ناراحتی به او برسانیم میگوید مشکلات از من برطرف شد و دیگر باز نخواهد گشت و غرق شادی و غفلت و فخرفروشی میشود.
5- و هنگامی که در دریا ناراحتی به شما برسد همه کس را جز او فراموش خواهید کرد، امّا هنگامی که شما را به خشکی نجات دهد روی میگردانید و انسان کفران کننده است.
6- آیا ندیدی کسانی را که نعمت خدا را به کفران تبدیل کردند و جمعیت خود را به دارالبوار (نیستی و نابودی) کشاندند - (دارالبوار همان) جهنّم است که آنها در آتش آن وارد میشوند و بد قرارگاهی است.
7- خداوند (برای آنها که کفران نعمت میکنند) مثلی زده است: منطقه آبادی را که امن و آرام و مطمئنی بوده و همواره روزیش بطور وافر از هر مکانی فرامیرسید امّا نعمت خدا را کفران کردند و خداوند به خاطر اعمالی که انجام میدادند لباس گرسنگی و ترس در اندامشان پوشانید.
8- برای قوم سبا در محل سکونتشان نشانهای (از قدرت الهی) بود، دو باغ (عظیم و گسترده) از راست و چپ (با میوههای فراوان، به آنها گفتیم) از روزی پروردگارتان بخورید و شُکر او را بجاآورید، شهری است پاک و پاکیزه و پروردگار آمرزنده (و مهربان) - امّا آنها (از خدا) روی گردان شدند، و ما سیل ویرانگر را بر آنها فرستادیم و دو باغ (پُربرکت) شان را به دو باغ (بیارزش) با میوههای تلخ، و درختان شورهگز، و اندکی درخت سدر مبدّل ساختیم! - و این را به خاطر کفرشان جزا دادیم و آیا جز کفران کننده را به چنین مجازاتی کیفر میدهیم؟!