نظر به اینکه شرایط تاریخی تا حدی تکرار پذیرند و ممکن است موارد مشابه آنها در اعصار دیگر نیز رخ دهد، اکنون این پرسش مطرح میشود که گرچه معاویه از ابزار تبلیغات، توأم با فریب مردم و تحریف حقایق و نیز از حربه تهدید و تطمیع، بسیار بهره برد، چرا مردم فریب خوردند و تحت تأثیر تهدیدها و تطمیعهای او قرار میگرفتند؟ این پرسش، در واقع، روی دیگر پرسش قبلی است به عبارت دیگر بنیامیه اثرگذار و مردم اثرپذیر بودند؛ آنان این تبلیغات، تهدیدها و تطمیعها را اعمال میکردند و مردم در برابر آنها از خود انفعال نشان میدادند. چرا مردم منفعل شدند و اقدامات بنیامیه کارگر افتاد؟ این مسئله از آن جهت اهمیت دارد که ممکن است در جامعه امروز نیز چنان وضعی پدید آید و دشمنان اسلام با استفاده از همان ابزارها بخواهند مسیر انقلاب را تغییر دهند. از این روی، لازم است بدانیم چگونه واکنش نشان دهیم، و بکوشیم که منفعل نشویم. ممکن نیست معاویه، یزید یا عمر سعد دیگری پیدا شوند؛ زیرا حوادث تاریخی هیچگاه عینا تکرار نمیگردند، اما مشابه آنها رخ میدهد؛ چنان که پیامبر صلی الله علیه و اله فرموده است: «آنچه در بنیاسرائیل روی داده است، در امت من نیز روی خواهد داد؛ حتی اگر آنان در سوراخ سوسماری وارد شده باشند، شما نیز به داخل آن خواهید شد».(115) اینکه میگوییم آنچه در صدر اسلام رخ داده، ممکن است بعدها نیز واقع شود، به این معنا نیست که همان جریانها و حوادث عینا تکرار میشوند؛ بلکه حوادثی پدید میآید که روح و انگیزه آنها همان روح و انگیزه است. انگیزهای که معاویه را واداشت تا آن گونه عمل کند، ممکن است در افراد همین عصر نیز وجود داشته باشد، و روشهایی که معاویه برای رسیدن به مقاصد خود به کار گرفت، ممکن است به کار انسانهای این عصر نیز بیاید، و انفعالی که در مردم آن عصر پدید آمد، کم و بیش در مردم این عصر نیز ممکن است پدید آید. بنابر این لازم است بررسی کنیم که چرا مردم این گونه فریب خوردند و چرا تحت تأثیر تهدیدها و تطمیعها قرار گرفتند، تا از این طریق بتوانیم خود را برای هنگامی که چنین آزمونی فرا میرسد، آماده سازیم، و اگر کسانی بخواهند ما را فریب دهند و تهدید یا تطمیع کنند، مقاومت ورزیم. این موضوع را میتوان با توجه به سخنان امام حسین علیه السلام در منی که برای بزرگان و نخبگان ایراد شد، بررسی کرد.(116)
امام حسین علیه السلام ابتدا حاضران را این گونه توصیف میکند: شما بزرگان این امتید؛ شما کسانی هستید که در سایه اسلام و به برکت مقامات اسلامی و علومی که دارید، مورد احترام مردمید، و این منزلتی است که خدا به شما داده است. با اینکه خداوند چنین منزلت و موقعیت اجتماعیای به شما داده است و به همین سبب، مردم برای شما احترام قایلاند و سخنتان را میپذیرند، شما از موقعیت خود استفاده نمیکنید.
آن گاه حضرت مواردی از تقصیرها و کوتاهیهای آنان را بر میشمارد که عبارتاند از: