حال بنگریم که اعتقاد ما به ولایت اهل بیت (علیهم السلام) چگونه است؟ آیا منظور از ولایتی که از آن دم میزنیم و آن را موثرترین عامل در تکامل معنوی انسان معنوی انسان میدانیم، فقط مسالهای تاریخی است؟! آیا منظور از ولایتی که در روایات، این همه بدان اهمیت داده و در ادبیات و اشعار ما نیز فراوان بر آن تاکید شده، همین است که بگوییم علی و اولاد معصوم او (علیهم السلام) جانشینان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بودهاند یا این که مساله ولایت، فراتر از هر مساله تاریخی است و این حقیقت را در بر دارد که کلام اهل بیت (علیهم السلام) همچون کلام خدا و کلام رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) برای ما حجت است، و چون کردار و گفتار ایشان حجیت دارد، باید با ایشان در عمل هم عهد و همپیمان شویم و به سیرهشان عمل کنیم؟
در پاسخ باید گفت که مساله ولایت، از همه این امور نیز بالاتر و جدیتر است. از دیدگاه قرآنی و روایی، این مطلب قطعی است که سخنان (علیهم السلام) برای ما حجیت دارد و باید بدان عمل کنیم؛ اما مساله ولایت و موالات دربردارنده حقایقی بس والاتر است.
در عصر ما، به دلیل اهمیت یافتن مسائل سیاسی اسلام که بخش مهمی از معارف اسلامی را تشکیل میدهد، بُعد خاصی از مفهوم ولایت بیشتر مورد تاکید واقع شده است که همان مساله سیاست و امامت امت و به تعبیر دیگر، بُعد سیاسی - اجتماعی مفهوم ولایت است.
در روایتی از امام محمد باقر (علیه السلام) آمده است:
بنی الاسلام علی خمس: الولایه و الصلاه و الزکاه و الصوم و الحج و لم یناد شیء ما نودی بالولایه یوم الغدیر.(74)
بنای اسلام بر پنج پایه استوار شده است: ولایت و نماز و زکات و روزه و حج، و به چیزی بافضیلتتر از ولایت در روز غدیر دعوت نشده است.
ولایت که در این روایت مطرح شده، نه فقطه به معنای دوست داشتن که به معنای پذیرفتن حق حاکمیت و حکومت الاهی است؛ حقی که پس از خداوند برای پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت (علیهم السلام) و نایبان و والیان ایشان، به اذن خداوند ثابت است.
پذیرش ولایت در این جا بدین معنا است که عقیده داشته باشیم اهل بیت (علیهم السلام) از سوی خداوند، بر امت اسلامی حق ریاست و حاکمیت داشتهاند و دارند و از همین روی در جهت برقراری حکومت اسلامی همواره کوشیدهاند. ما نیز وظیفه داریم راه ایشان را ادامه داده، زمینه را برای حکومت امام معصوم یا جانشین و نایب او، یعنی ولی فقیه جامع شرایط فراهم سازیم و در راه پابرجایی نظام ولایت فقیه که استمرار ولایت معصومان (علیهم السلام) است بکوشیم؛ اما حقیقت ولایت از این هم فراتر و گستردهتر است. با بررسی روایات مربوط به ولایت در مییابیم که بعد سیاسی - اجتماعی ولایت فقط یکی از ابعاد مفهوم گسترده ولایت است؛ مفهومی ژرف که همچنان جا دارد موضوع پژوهشهایی گسترده و کاربردی قرار گیرد.