صفت چهارم، ترک اعانت مسلمین است. و منشأ آن صفت اگر حسد یا عداوت باشد از رذایل قوه غضبیه است و اگر کسالت یا بخل یا ضعف نفس باشد از نتایج قوه شهویه است و این صفت از جمله مهلکات و علامت ضعف ایمان است و احادیث در مذمت آن بسیار وارد شده است، و حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: که هر که اهتمام در امور مسلمانان نداشته باشد مسلمان نیست، و وارد شده که هر مؤمنی که منع نماید از مومنی چیزی را که به آن محتاج باشد و آن شخص قادر بر رسانیدن آن به او باشد - از خود یا جای دیگر - خدا در قیامت او را باز میدارد در حالیکه روی او سیاه و چشم او کبود و دستهای او به گردن او بسته باشد. پس خطاب میرسد که این است خیانتکاری که با خدا و پیغمبر نموده پس امر شود که او را به جهنم افکنند.
قضاء حوائج مسلمین
و ضد آن اهتمام در قضای حوائج مسلمین و سعی در بر آوردن مهمات ایشان است و آن از صفات شریفه است، و شکی نیست که افضل قربات سعی در مهمات و قضاء حاجات است، و در حدیث است که هر که یک حاجت برادر خود را بر آورد چنان است که در همه عمر خود خدا را خدمت کرده است.(152)
طریقت به جز خدمت خلق نیست - به تسبیح سجاده و دلق نیست
ره نیکمردان آزاده گیر - چو استادهای دست افتاده گیر
تو با خلق نیکی کن ای نیکبخت - که فردا نگیرد خدا بر تو سخت
کسی نیک بیند بهر دو سرای - که نیکی رساند بخلق خدای
خدا را بر آن بنده بخشایش است - که خلق از وجودش در آسایش است
پند حافظ بشنو خواجه برو نیکی کن - که من این پند به از درّ و گهر میبینم
و نیز شکی نیست که بر آوردن حاجات موجب مسرت است، و ثواب مسرور کردن برادر ایمانی از حد افزون است، شاد کردن دلی بهتر از آباد کردن کشوری است. دلهای شکسته غمناک خانههای خداوند پاک است، پس مرمت آنها بشادی مرمت خانه خدا است. سعدی:
یکی خار پای یتیمی بکند - بخواب اندرش دید صدر خجند
همی گفت و در روضهها میچمید - کز آن خار بر من چه گلها رسید
و حضرت صادق (علیه السلام) فرموده که: هر که سرور داخل دل مومنی کند حضرت رسول را مسرور کرده است، و هر که رسول را مسرور کند خدا را مسرور کرده است و همچنین است غمناک ساختن مؤمن. و در روایتی است که: محبوبترین اعمال در نزد خداوند متعال شاد کردن مؤمنان است و در روایات بسیار معتبر وارد شده که کسیکه سروری داخل دلهای برادران دینی کند آن سرور بصورت خوشی ممثل میشود که در وقت بیرون آمدن از قبر او را بشارتهایی خواهد داد و انیس او خواهد بود.
و مخفی نماند که همان قدری که اخبار در فضیلت این صفت وارد شده همانقدر در معصیت و عذاب اندوهگین ساختن مؤمنین وارد شده، و کسیکه شاد میشود از غمناکی بندگان خدا خبیث النفس ناپاک طینت است، و بسیاری از خبیث طینتان به این صفت مبتلا هستند و در پی آنند که اخبار موحشه را به مردم رسانند و چون خبری شنیدند که موجب اندوه کسی است آرام نمیگیرند تا این خبر را به او رسانند.
سگ بر آن آدمی شرف دارد - که دل مردمان بیازارد