فصل سوم، دانستی که ضد دو جنس خمود و شره عفت است. و آن عبارت است از مطیع شدن قوه شهویه، قوه عاقله را تا آنچه را امر فرماید متابعت کند و از آنچه نهی کند اجتناب نماید و آن حد اعتدال است که ممدوحست در شرع و عقل پس گمان نکنی که آنچه وارد شده است در فضیلت جوع افراط آن ممدوح باشد، بلکه مراد اندک خوردن است بحدی که آدمی ثقل غذا را نفهمد و حیوانیت بر او غالب نشود، و نه بحدیکه از قوت بیفتد و مزاج را فاسد کند.
نه چندان بخور کز دهانت درآید - نه چندان که از ضعف جانت برآید
و معیار آن است که تا بسیار گرسنه نشود نخورد و هنوز رغبت آن باشد که دست کشد چنانکه از حکیمی پرسیدند که روزی چه مقدار از طعام باید خورد؟ گفت اینقدر که قوت دهد هذا المقدار یحملک و ما زاد علی ذلک فانت حامله.(113)
خوردن برای زیستن و ذکر کردن است - تو معتقد که زیستن از بهر خوردن است
و باید غرض او از خوردن لذت یافتن نباشد بلکه قوت یافتن از برای عبادت معبود مقصود او باشد. و بدانکه عرفا ترغیب بسیار در گرسنگی نمودهاند، و حکایات چند در صبر بر گرسنگی نقل کردهاند، و از بعضی ذکر نمودهاند که یکماه یا دو ماه یا زیادتر چیزی نمیخوردند، و این امری است ورای آنچه از اخبار رسیده و غیر از آنچه عامه مردم به آن مکلفند اگر خوب باشد از برای قومی مخصوص خواهد بود و تکلیف هر کس نیست، و اما جماع پس حد اعتدال آن آن است که اقتصار کند بر قدریکه نسل منقطع نگردد و از وسوسه شیطان فارغ شود و خطرات شهوت از دل او بیرون رود.